Montaż materiału filmowego http://edukacjamedialna.edu.pl/lekcje/montaz-materialu-filmowego/liceumAnna WalczakEliza HetkowskaMałgorzata BazanPublikacja przygotowana w ramach współpracy z Centrum Otwartej i
Multimedialnej Edukacji Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie kursu
"Film jako opowieść".addedWojciech MicheraFundacja Nowoczesna PolskaCreative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/xml2015-01-12polMontaż materiału filmowego Wiedza w pigułceMontaż to proces cięcia i łączenia kawałków taśmy filmowej na stole montażowym lub dysku komputera, umożliwiający porządkowanie materiału zgodnie z założeniami scenopisu. Jest on niezwykle bogaty, ponieważ na planie filmowym nie odbywa się inscenizacja ciągła (jak w teatrze). Kolejne sceny, a nawet ujęcia są zwykle nagrywane w kolejności odbiegającej od oglądanej później na ekranie. Co więcej, kręcone są one w co najmniej kilku dublach i ustawieniach kamery. W niezmontowanym materiale tkwi potencjalnie nieskończona liczba filmów, zróżnicowanych pod względem tematycznym oraz estetycznym. Montaż to coś więcej niż tylko „lepienie taśmy filmowej”, ponieważ organizuje on całą strukturę narracyjną i rytmiczną filmu. Jest to decydujący etap realizacji filmu, stanowiący istotę procesu kinematograficznego, rozumianego jako opowiadanie za pomocą ruchomych obrazów. Musimy jednak pamiętać, że istotne są również mniej oczywiste i mniej jawne powiązania, które odsyłają nas nie tylko do poziomu fabularnego, ale też do symbolicznej i emocjonalnej wymowy filmu i wymagają interpretacji uwzględniającej często złożony kontekst. Gdy przystępujemy do analizy filmu pod kątem struktur montażowych, powinniśmy odpowiedzieć sobie na kilka podstawowych pytań:Z jakim montażem mamy do czynienia – dynamicznym czy statycznym?Jakiej długości ujęcia dominują?Czy dostrzegamy wyraźne i czytelne powiązania między kolejnymi ujęciami?Jaki wpływ ma montaż na nasze rozumienie sceny, a jaki na towarzyszące nam emocje? Oprócz montażu konwencjonalnego stosowany jest również montaż wewnątrzujęciowy zwany również montażem wewnątrzkadrowym. Cała scena sfilmowana jest w jednym ujęciu, bez żadnych cięć montażowych. Ciężar narracyjny spoczywa na pracy kamery lub na odpowiedniej inscenizacji. Często stosuje się inscenizację wieloplanową, z dużą głębią ostrości, by podkreślić relacje (fabularne lub emocjonalne) zachodzące pomiędzy tym, co dzieje się na pierwszym planie, a tym, co dzieje się w głębi kadru. Pomysł na lekcjęCzym jest montaż konwencjonalny, a czym wewnątrzkadrowy? Jakie efekty można uzyskać, odpowiednio łącząc ze sobą kawałki taśmy na stole montażowym? Jak analizować filmy pod kątem struktur montażowych? Na te i inne pytania otrzymają odpowiedzi uczestnicy i uczestniczki zajęć „Montaż materiału filmowego”. Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
wiedzą, co to jest montaż konwencjonalny i wewnątrzujęciowy; potrafią przeprowadzić analizę filmu pod kątem jego struktur montażowych;potrafią wymienić efekty, jakie można uzyskać przy montażu materiału filmowego. Przebieg zajęćOdsłoń zapisaną wcześniej na tablicy definicję („proces cięcia i łączenia kawałków taśmy filmowej, umożliwiający porządkowanie materiału zgodnie z założeniami scenopisu"). Zapytaj uczestników i uczestniczki, do jakiego pojęcia się ona odnosi. Potwierdź, gdy padnie odpowiedź, że chodzi o montaż materiału filmowego. Powiedz, że będzie on tematem dzisiejszych zajęć.
5
rozmowa
tablica, kreda lub marker
Zapisz na tablicy pojęcie „efekty stosowane w montażu” i narysuj trzy odchodzące od niego strzałki. Podziel uczestników i uczestniczki na trzy grupy. Każdej z nich wręcz zakreślankę zawierającą jeden lub dwa efekty, jakie można uzyskać za pomocą montażu materiału filmowego (Zakreślanka_instrukcja dla prowadzącego). Poproś o rozszyfrowanie i podanie wszystkich efektów. Odpowiedzi zapisz na tablicy w miejscu strzałek.
10
praca w grupach
tablica, kreda lub marker, Zakreślanka_instrukcja dla prowadzącego, długopisy
Wręcz uczestnikom i uczestniczkom listę pytań, jakie powinniśmy sobie zadać, analizując obraz filmowy pod kątem struktur montażowych (Analiza filmu pod kątem struktur montażowych_materiał pomocniczy). Odtwórz fragment filmu „Pasażerka” z roku 1961/63 w reżyserii Andrzeja Munka (04 MIN. 42 SEK. – 05 MIN. 22 SEK). Poproś uczestników i uczestniczki, aby spróbowali odpowiedzieć na pytania z listy. Zaproś chętne osoby do prezentacji efektów swojej pracy.
15
praca indywidualna
Analiza filmu pod kątem struktur montażowych_materiał pomocniczy, fragment filmu „Pasażerka” z roku 1961/63 w reżyserii Andrzeja Munka, laptop, rzutnik, długopisy
Zapowiedz, że za chwilę obejrzycie fragment filmu „Popiół i diament” z roku 1958 w reżyserii Andrzeja Wajdy (16 MIN. 30 SEK. – 17 MIN. 45 SEK.). Powiedz, że mamy w nim do czynienia z montażem wewnątrzujęciowym (wewnątrzkadrowym); czyli takim, gdzie dana scena filmowana jest w jednym ujęciu. Nie mamy żadnych cięć montażowych, co wymaga zaplanowania całej sceny, wszystkich ruchów postaci, precyzji operatorskiej, jak i skupienia uwagi widza. Oznacza to, że oglądając taką scenę musimy jednocześnie koncentrować się na akcji rozgrywającej się na kilku planach – dokładnie trzech w przypadku zapowiadanego fragmentu filmu. Poproś uczestników i uczestniczki, aby spróbowali powiedzieć, jakie to trzy plany (Popiół i diament – trzy plany_materiał pomocniczy). Odtwórz fragment filmu. Następnie zbierz odpowiedzi uczestników i uczestniczek. Na koniec podaj prawidłowe rozwiązanie zadania. Podsumuj lekcję, mówiąc, że dziś uczestnicy i uczestniczki dowiedzieli się, czym jest konwencjonalny i wewnątrzujęciowy montaż materiału filmowego, jakie efekty można dzięki nim uzyskać; a także, jaki mają one wpływ na strukturę oraz ostateczny odbiór obrazu filmowego przez widzów.
15
praca indywidualna, rozmowa
fragment filmu „Popiół i diament” z roku 1958 w reżyserii Andrzeja Wajdy, Popiół i diament – trzy plany_materiał pomocniczy, laptop, rzutnik
EwaluacjaCzy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestnicy i uczestniczki:
wiedzą, co to jest montaż konwencjonalny i wewnątrzujęciowy?potrafią przeprowadzić analizę filmu pod kątem jego struktur montażowych? potrafią wymienić efekty, jakie można uzyskać przy montażu materiału? Opcje dodatkoweJeśli masz więcej czasu, przeczytaj uczestnikom i uczestniczkom poniższe zdanie: „Tym, co łączyło niemal wszystkich twórców i teoretyków filmu, było przekonanie, że montaż jest decydującym etapem realizacji filmu; że stanowi wręcz istotę procesu kinematograficznego, rozumianego jako opowiadanie za pomocą ruchomych obrazów, a nie sama rejestracja wycinka rzeczywistości na taśmie filmowej" - dr hab. Wojciech Michera (cytat z materiałów do kursu „Film, jako opowieść” realizowanego przez Uniwersytet Warszawski). Poproś uczestników i uczestniczki, żeby spróbowali odpowiedzieć na pytanie, dlaczego zarówno twórcy, jak i teoretycy filmu nadali montażowi tak ważną, właściwie fundamentalną rolę w procesie powstawania obrazu filmowego. Odpowiedzi zapisz na tablicy. Możesz także zadać powyższe pytanie problemowe jako zadanie domowe, prosząc, by uczestnicy i uczestniczki rozważyli swoją odpowiedź (a więc swoją hipotezę) i podali w krótkiej rozprawce argumenty, które by ją potwierdziły. Materiały Zakreślanka_instrukcja dla prowadzącego
Analiza filmu pod kątem struktur montażowych_materiał pomocniczy
Popiół i diament – trzy plany_materiał pomocniczy
Zadanie dla uczniaQuiz można wykorzystać jako ewaluację na końcu zajęć. Prawda czy fałsz?Montaż to proces cięcia i wyrzucania kawałków taśmy filmowej.Montaż pozwala na dowolne łączenie scen i stosowanie różnych efektów wizualnych m.in. przenikania, nakładania obrazu czy znikania obiektów z kadru.Montaż wewnątrzujęciowy to inaczej montaż wewnątrzkadrowy.Przy montażu wewnątrzujęciowym cała scena filmowana jest w kilku ujęciach, przy zastosowaniu wielu cięć montażowych.Gdy analizujemy film pod kątem struktur montażowych, musimy sobie odpowiedzieć m.in. na pytanie, jakiej długości ujęcia w nim dominują.Słowniczekmontaż (konwencjonalny)montaż wewnątrzujęciowy (wewnątrzkadrowy)plan filmowyCzytelniaKarel Reisz, Gavin Millar, Thorold Dickinson, Technika montażu filmowego. Wydawnictwo Wojciech Marzec, Warszawa 2014.Agencja Wydarzeń Artystycznych Pro Cinema - Kino Charlie [on-line], edukacjafilmowa.eu [dostęp: 3.11.2014], Dostępny w Internecie: http://www.edukacjafilmowa.eu/tekst.php?id=49.