Prawa autora i prawa użytkownikówhttp://edukacjamedialna.edu.pl/lekcje/prawa-autora-i-prawa-uzytkownikow/Lipszyc, JarosławPaszewska, WeronikaLipszyc, JarosławBaranowska, Joanna RutaFundacja Nowoczesna PolskaPrawo w komunikacji i mediach – prawa wyłączne i monopole intelektualne2012/IV/WOS/t52012/IV/INFORMATYKA/c12012/IV/INFORMATYKA/c5prawa autoraprawa użytkownikówPublikacja dofinansowana ze środków Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe.course2012-11-09liceum2018/LO/jezyk-polski/t4.22018/LO/jezyk-polski/t4.102018/LO/etyka/t2.4.12018/LO/etyka/t2.4.22018/LO/informatyka/t5.12018/LO/informatyka/t5.22018/LO/informatyka/t5.4Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/xmlpolPrawa autora i prawa użytkownikówWiedza w pigułcePrawa autorskie dzielą się na dwie kategorie: prawa osobiste i prawa majątkowe.Prawa osobiste to:prawo do rozpoznania autorstwaprawo do integralności utworuprawo do pierwszego rozpowszechnieniaKażdy utwór, z którego korzystamy, musi być poprawnie oznaczony imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem autora. Przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu to plagiat. Nie wolno też nikomu zmieniać treści utworu. Prawa osobiste są wieczne i niezbywalne --- musimy ich przestrzegać zawsze.Prawa majątkowe są zbywalne oraz ograniczone w czasie. Mają one charakter monopolu --- autor ma prawo decydować o tym, kto i jak będzie wykorzystywał jego utwór. Prawa majątkowe ograniczone są dozwolonym użytkiem. Są to legalne sposoby wykorzystania utworu, co nie wymaga zgody twórcy. Przykładami dozwolonego użytku są m.in.:kopiowanie i rozpowszechnianie utworu na użytek własny, rodziny i znajomychcytowanie utworu w całości lub fragmentachpobieranie utworu z internetuPonieważ prawa majątkowe są zbywalne, twórca może przekazać je innej osobie lub firmie na podstawie umowy. Po śmierci twórcy z praw mogą korzystać jego spadkobiercy. Prawa majątkowe wygasają w Polsce po 70 latach od śmierci autora. Ogół utworów, do których prawa majątkowe wygasły, nazywamy domeną publiczną. Z utworów w domenie publicznej każdy może korzystać bez ograniczeń.W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat nadano wiele nowych uprawnień posiadaczom praw majątkowych. To oznacza, że automatycznie zmniejszył się zakres dozwolonego użytku, czyli ograniczono prawa użytkowników. Relacja między autorami a użytkownikami podlega nieustającym negocjacjom. Im bardziej rozległe są prawa posiadaczy praw autorskich, tym bardziej ograniczone są prawa użytkowników. Czy wyobrażasz sobie świat, w którym oryginalność i autentyczność nie są szanowane, a artyści nie dostają pieniędzy za swoją pracę? I odwrotnie --- świat, w którym użytkownicy muszą zawsze prosić o pozwolenie na każde wykorzystanie dzieła? Kompromis jest konieczny, aby kultura i nauka rozwijały się, a wszyscy mieli do nich równy dostęp.Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw.Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z jakiejkolwiek jego działalności naukowej, literackiej lub artystycznej.Powyższe słowa zawiera artykuł 27. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Pierwsza część tego artykułu odnosi się do użytkowników utworów, druga --- do twórców.Pomysł na lekcjęZajęcia przybliżają uczestnikom i uczestniczkom prawa autorów (majątkowe i osobiste) oraz prawa użytkowników. Proponują także dyskusję na temat współzależności tych praw oraz wprowadzają pojęcie dozwolonego użytku.Cele operacyjneUczestnicy i uczestniczki:potrafią wymienić prawa autorów;wiedzą, że prawa autorskie dzielą się na osobiste i majątkowe;rozumieją współzależność praw autorów i użytkowników;potrafią podać przykłady dozwolonego użytku.Przebieg zajęćPodziel uczestniczki i uczestników na grupy 3-osobowe. Poproś każdą grupę o podanie dwóch przykładów rozpoznania autorstwa i jego naruszenia, zachowania integralności utworu i jego niezachowania, zastosowania prawa do pierwszej publikacji i jego naruszenia. Poproś grupy o prezentację przykładów. Popraw, jeśli będzie to konieczne. Przypomnij, że prawo do rozpoznania autorstwa i integralności utworu to osobiste prawa każdego autora. Są one niezbywalne i wieczne.kartki, długopisypraca w grupach, prezentacja15Podziel uczestniczki i uczestników na grupy 4-osobowe. Rozdaj każdej grupie definicje dozwolonego użytku z materiału pomocniczego ,,Dozwolony użytek". Poproś grupy o wypisanie przykładów dozwolonego użytku z ich życia. Poproś grupy o prezentację wyników.materiał pomocniczy ,,Dozwolony użytek", kartki, długopisypraca w grupach, prezentacja10Podziel uczestników i uczestniczki na dwie grupy. Jedna grupa będzie pracowała nad pierwszą częścią 27 artykułu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, druga grupa nad drugą. Poproś grupy o wypisanie przykładów urzeczywistnienia się poszczególnych praw. Zachęć uczestników i uczestniczki do podawania wielu przykładów, zwróć uwagę, że nie muszą one być zgodne z rzeczywistością, mogą być wyobrażeniami lub życzeniami. Poproś grupy o przedstawienie swoich prac. Zwróć uwagę, że tam, gdzie kończą się prawa użytkowników, zaczynają się prawa autorów. Zastanówcie się wspólnie, gdzie powinna się znajdować granica. Zadaj pytanie: ,,Jak sądzicie, w którą stronę jest ona teraz bardziej przesunięta?".kartki A2 albo większe, mazaki, Art. 27. Powszechnej Deklaracji Praw Człowiekapraca w grupach, prezentacja, dyskusja20EwaluacjaCzy po przeprowadzeniu zajęć uczestniczki i uczestnicy:potrafią wymienić prawa autorów?wiedzą, że prawa autorskie dzielą się na osobiste i majątkowe?rozumieją współzależność praw autorów i użytkowników?Opcje dodatkoweĆwiczenie 1. możesz rozszerzyć o wiedzę na temat majątkowego prawa autorskiego. Przypomnij, że autorskie prawo majątkowe to prawo autora do otrzymania wynagrodzenia i rozporządzania swoim dziełem. Poproś uczestniczki o podanie przykładów przestrzegania i naruszenia tego prawa.Ćwiczenie 3. możesz rozszerzyć o debatę między reprezentantami użytkowników, autorów i niezależnych obserwatorów.Materiały
Art. 27. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Materiał pomocniczy ,,Dozwolony użytek"
Zadania sprawdzająceWskaż prawidłowe odpowiedzi.Do osobistych praw autorskich należą:prawo do zachowania integralności utworuprawo do przekazania praw osobistych komuś innemuprawo do rozpoznania autorstwaprawo do wynagrodzeniaprawo do pierwszego rozpowszechnieniaDo majątkowych praw autorskich należą:prawo do wynagrodzeniaprawo do opublikowania dzieła tylko w internecieprawo do zachowania integralności utworuprawo do rozpoznania autorstwaprawo do rozporządzania swoim dziełemSłowniczekosobiste prawa autorskiemajątkowe prawa autorskiedozwolony użytekCzytelniaCzerniawski Piotr, Lipszyc Jarosław, Wilkowski Marcin, Pierwsza pomoc w prawie autorskim, [online], [dostęp: 14.02.2013], Dostępny w Internecie: http://prawokultury.pl/publikacje/pierwsza-pomoc/Grodecka Karolina, Śliwowski Kamil, Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych, [PDF], [dostęp: 05.02.2018], Dostępny w Internecie: http://koed.org.pl/wp-content/uploads/2014/05/OER_handbook_v5_online1.pdf