Prawo i mediahttp://edukacjamedialna.edu.pl/lekcje/prawo-i-media/Głowacka, DorotaLipszyc, JarosławPaszewska, WeronikaBaranowska, Joanna RutaFundacja Nowoczesna PolskaPrawo w komunikacji i mediach2012/III/POLSKI/c32012/III/INFORMATYKA/c12012/III/INFORMATYKA/c52012/III/ETYKA/c42012/III/WOS/c42012/III/WOS/t42012/III/WOS/t102012/III/WOS/t11Publikacja dofinansowana ze środków Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe.synthetic2012-11-09gimnazjumCreative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/xmlpolPrawo i mediaWiedza w pigułceWszystkie normy prawne, takie jak np. konstytucja, ustawy czy ratyfikowane umowy międzynarodowe, dotyczą także komunikacji w internecie i przez media.Prawa człowieka są uniwersalne i przyrodzone. Przysłują one każdemu z nas bez względu na różniące nas cechy. Należy do nich m.in. swoboda wypowiedzi (w tym prawo do informacji) i prawo do uczestnictwa w kulturze. Dotyczy to, oczywiście, także osób niepełnosprawnych. Są różne rodzaje niepełnosprawności: ruchowa, wzrokowa, słuchowa i intelektualna. Ze względu na te różne ograniczenia prawa człowieka są inaczej realizowane.Mamy także prawo do prywatności. Korzystając z internetu, wiele informacji na swój temat ujawniasz świadomie np. opis swoich zainteresowań czy dokonań na portalach społecznościowych. Niektóre z tych informacji zawierają dane osobowe, czyli to, co pozwala bez większego wysiłku zidentyfikować konkretną osobę. Aby zadbać o naszą prywatność, prawo chroni je w szczególny sposób. Pamiętaj jednak, że każde działanie w internecie generuje tzw. cyfrowy ślad, którego często nie jesteśmy świadomi.Ściśle związane z korzystaniem z mediów jest prawo autorskie. W internecie często korzystamy z utworów innych osób, dzielimy się nimi i tworzymy własne. Jeśli chcemy wykorzystać utwór chroniony przez majątkowe prawa autorskie, twórca musi wyrazić za każdym razem zgodę na wykorzystanie jego utworu. W wielu sytuacjach jest to niepraktyczne i niepotrzebne. Do twórczych działań w internecie przydaje się więc znajomość wolnych licencji. Jest to mechanizm prawny, który pozwala na przekazanie użytkownikom prawa do nieograniczonego korzystania z utworu. W ten sposób pozwolamy innym korzystać ze swojej twórczości bez konieczności pytania nas za każdym razem o zgodę. Oczywiście twórca zachowuje podstawowe prawa, takie jak rozpoznanie autorstwa i integralność utworu. Dwie najbardziej znane wolne licencje to CC BY (Creative Commons Uznanie Autorstwa) i CC BY-SA (Creative Commons Uznanie Autorstwa --- Na Tych Samych Warunkach). Zezwalają one na swobodne wykorzystanie, rozpowszechnianie i udostępnianie utworów.Możliwości swobodnego korzystania z cudzych dzieł daje nam także domena publiczna. To wszystkie te utwory, do których nikt nie posiada autorskich praw majątkowych. Istnieje także dozwolony użytek --- bez zgody autora możesz dzieło cytować, kopiować i rozpowszechniać wśród znajomych i rodziny.Ściąganie z internetu? Jest legalne. Przecież każda czynność w sieci to ściąganie danych. Nie wolno udostępniać dzieł innych twórców w sieci, ale ściąganie ze stron lub za pomocą różnych programów mieści się w ramach dozwolonego użytku.Pomysł na lekcjęUczestnicy i uczestniczki będą zastanawiać się, jakiej ochrony wymagają prawa człowieka w internecie oraz jaki jest ich ślad cyfrowy. Kopiowanie w dobie mediów cyfrowych praktycznie nie wymaga kosztów. Czy jest uzasadnione nazywanie kopiowania kradzieżą? Jakie prawa mają użytkownicy? Jakie wolności użytkowników gwarantują wolne licencje? Te pytania zostaną zadane w trakcie zadań.Cele operacyjneUczestnicy i uczestniczki:podejmują refleksję na temat praw człowieka w internecie;zastanawiają się nad swoim śladem cyfrowym;potrafią odróżnić kopiowanie od kradzieży;potrafią wymienić prawa użytkowników;potrafią podać sytuacje, w których manifestują się wolności użytkowników;wiedzą o istnieniu wolnych licencji.Przebieg zajęćWprowadź temat praw człowieka w mediach. Wspomnij o prawie do prywatności, do tajemnicy korespondencji, do zachowania godności, swobodzie wypowiedzi. Napisz na tablicy: ,,Prawa człowieka w internecie wymagają szczególnej ochrony". Podziel uczestników i uczestniczki na grupy 4-osobowe i poproś o dyskusję na temat zapisanego na tablicy zdania i wypisanie argumentów na kartce. Pytania pomocnicze, które możesz zadać:Czy w internecie prywatność użytkowników może być łatwiej naruszana?Jaką skalę mają działania w internecie w porównaniu do innych mediów?Czy w internecie można zakazać swobody wypowiedzi?Poproś grupy o krótką relację z dyskusji w ich grupie. kartki, długopisypraca w grupach, prezentacja15Zadaj pytanie: ,,Jeśli ktoś śledziłby cię w internecie, czego mógłby się o tobie dowiedzieć?". Poproś każdą osobę o stworzenie listy rzeczy kończącej zdanie: ,,Jeśli ktoś śledziłby mnie w internecie, to wiedziałby, że np. wyszukuję informacje o znanych aktorkach, interesuję się motocyklami, byłam na imprezie w zeszłym tygodniu". Zwróć uwagę, że jest to lista tworzona dla ich własnej wiadomości i nie będzie prezentowana na zajęciach. Korzystając ze słowniczka, opowiedz o śladzie cyfrowym.kartki, długopisypraca indywidualna5Poproś grupę o podanie przykładów kopiowania. Wypisz je na jednej części tablicy w formie mapy myśli od słowa ,,kopiowanie". Teraz na drugiej części tablicy napisz ,,kradzież", poproś o podanie przykładów. Wypisz je w formie mapy myśli od słowa ,,kradzież". Zapytaj, jaka jest różnica między kopiowaniem a kradzieżą. Odpowiedź, która powinna się pojawić: ,,Kiedy się kopiuje, nikomu nie ubywa kopii, kiedy się kradnie, okradziona osoba nie ma już swojego egzemplarza". Zadaj pytanie: ,,Czy kopiowanie w dobie mediów cyfrowych można nazywać kradzieżą?". Zwróć uwagę, że media cyfrowe umożliwiły praktycznie bezkosztowe kopiowanie. Nie da się porównywać kopiowania pliku do kopiowania książki na prasie drukarskiej. Podsumuj, że w świecie, w którym korzystamy z innych technologii potrzeba innych zasad, praw i pojęć do opisywania go.tablica, kredarozmowa10Zwróć uwagę, na fakt że w internecie powinno się chronić prawa autorów i prawa użytkowników. Korzystając z ,,Wiedzy w pigułce" wspomnij krótko o wolnych licencjach. Podziel grupę na zespoły dwuosobowe. Rozdaj wydrukowany i pocięty materiał pomocniczy ,,Wolne licencje - historie" (jedna karta na dwuosobową grupę). Poproś pary o zaznaczenie podkreśleniem w tekście, gdzie manifestują się poszczególne prawa użytkowników. Poproś wybrane pary o prezentację: opowiedzenie historii swoimi słowami z wyszczególnieniem czterech wolności. Na bieżąco zapisujcie na tablicy, co bohaterowie historii mogli robić z utworami. Zapytaj grupę, co stałoby się, gdyby wspomniane teksty i obrazy były objęte prawem autorskim? Zastanówcie się, co wtedy trzeba zrobić. Zwróć uwagę, że korzystanie z utworów objętych prawem autorskim wymaga za każdym razem zgody autora lub posiadacza praw majątkowych.długopisy, wydrukowany i pocięty materiał pomocniczy ,,Wolne licencje - historie"praca w parach, prezentacja, dyskusja15EwaluacjaCzy po przeprowadzeniu zajęć uczestnicy i uczestniczki:podejmują refleksję na temat praw człowieka w internecie?zastanawiają się nad swoim śladem cyfrowym?potrafią odróżnić kopiowanie od kradzieży?potrafią wymienić prawa użytkowników?potrafią podać sytuacje, w których manifestują się wolności użytkowników?wiedzą o istnieniu wolnych licencji?Opcje dodatkoweĆwiczenie 2 możesz rozszerzyć o pracę domową: poproś uczestników i uczestniczki o dopisanie, jakie reklamy można by im wyświetlić na podstawie informacji, które zostawiają o sobie w internecie.Na koniec zajęć albo przy ćwiczeniu 3 możecie obejrzeć minutową animację Copy is not theft.Materiały
Materiał pomocniczy ,,Wolne licencje - historie"
Zadania sprawdzające1. Przyporządkuj opisy do każdego z 4 praw użytkownika:dostęprozpowszechnianieadaptacjarozpowszechnianie adaptacjimożliwość zapoznania się i odtwarzaniadzielenie się z innymitwórcze przetworzenie, tworzenie utworów zależnychdzielenie się z innymi efektami swojej twórczej pracy na podstawie utworów innychSłowniczekcyfrowy śladdane osoboweosobiste prawa autorskiemajątkowe prawa autorskiewolne licencjedomena publicznadozwolony użytekCzytelniaPowszechna Deklaracja Praw Człowieka, [online], [dostęp 19.02.2013], Dostępny w Internecie: http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/deklaracja.php.Czerniawski Piotr, Lipszyc Jarosław, Wilkowski Marcin, Pierwsza pomoc w prawie autorskim, [online], [dostęp: 19.02.2013], Dostępny w Internecie: http://prawokultury.pl/publikacje/pierwsza-pomoc/.