Wręcz uczestnikom i uczestniczkom słowniki terminów literackich i poproś o znalezienie definicji słowa „narracja”. Powiedz, że jest to opowiadanie jakieś historii; przedstawienie serii wydarzeń powiązanych czasowo i logicznie. Mogą być to baśnie, sny, marzenia, wspomnienia, relacje ze szkoły czy podróży. Jedne będą prawdziwe, inne fikcyjne. Podobnie jest z narracją w filmie. Czy uczestnicy i uczestniczki potrafią podać przykłady filmów, które są oparte na faktach, dokumentujących rzeczywistość, i takich, które są wyłącznie wytworami wyobraźni filmowych twórców?
45m
Bez Internetu
Ta lekcja jest częścią tematu Edukacja filmowa na poziomie szkoła ponadgimnazjalna.
Narracja w filmie - tekst i fabuła
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Potrzeba odróżnienia w filmie narracyjnym fabuły i tekstu wydaje się dość oczywista. Bardzo często bywa ona pomijana w interpretacji – jak gdyby liczyły się wyłącznie opowiedziane „wydarzenia”, niezależnie od sposobu ich „przedstawienia”. Fabuła jest niezwykle ważną częścią narracji filmowej. Warto jednak mieć świadomość, w jaki sposób jest traktowana. Najprostsze jest właśnie podejście „tematyczne” – przyjmujemy, że film stanowi mniej lub bardziej dokładny obraz realnego świata. Oceniamy zatem „zawartość” dzieła, na przykład jego realizm w sposobie pokazania zawodów bohaterów, epok lub środowisk społecznych, prawdopodobieństwo psychologiczne, problemy przeżywane przez jego bohaterów, prezentowane przez nich postawy etyczne itd.
Fabułę możemy też uznać za metaforę, poszukując znaczeń poza dosłownością widzianych obrazów. Wtedy sprawą drugorzędną staje się zawód bohatera lub epoka czy środowisko, w jakim historia się rozgrywa. Realia stanowią tu jedynie „język”, w którym zapisany zostaje pewien schemat fabularny bądź ideowy. Szekspirowski Makbet staje się japońskim władcą („Tron we krwi”, reż. Akira Kurosawa, 1957), siedmiu samurajów – amerykańskimi kowbojami („Siedmiu samurajów”, reż. Akira Kurosawa, 1954 – „Siedmiu wspaniałych”, reż. John Sturges). Bez względu na wykorzystane realia, interesuje nas to, czy w obrazie filmowym możemy dostrzec samych siebie. Ponadto schematy fabularne często się powtarzają. Zazwyczaj potrafimy dość dobrze przewidzieć, co się dalej w filmie wydarzy, nawet jeśli fabuła filmu przenosi nas w pozornie nieznany świat. Aby nie oglądać wciąż „tych samych” historii, w naszej lekturze filmu nie należy pomijać tych elementów narracji, które poza fabułę wykraczają.
Trzeba pamiętać, że z treścią filmu nigdy nie spotykamy się bezpośrednio – jest ona zawsze skonstruowana w „języku” filmowym. O tym zaś, jak ważny w opowieści filmowej jest sam tekst, świadczy zjawisko „remaków” – filmów, które powtarzają fabułę. Tekst (z łac. textus: tkanie, tkanina, splot) to każdy spójny system znaków. W węższym znaczeniu będzie to system znaków językowych takich jak słowa, zdania. W szerszym – znaki mogą przyjąć formę obrazową, w filmie są to ujęcia, sekwencje. Tekst stanowi całość skończoną i utrwaloną, a przez to w pewien sposób niezmienną.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
W filmie zawsze mamy do czynienia z jakąś historią; innymi słowy z narracją, na którą składają się tekst i fabuła. Narracja (filmowa historia) może być oparta na faktach, mniej lub bardziej odzwierciedlać świat realny lub stanowić dzieło zupełnie fikcyjne. Uczestnicy i uczestniczki poznają bliżej charakterystykę i części składowe filmowej narracji. Dowiedzą się też, co w praktyce oznacza, że zawsze przyjmuje ona jakiś punkt widzenia.
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
- wiedzą, co to jest narracja epicka i filmowa;
- wiedzą, że każda narracja może być subiektywna lub obiektywna;
- potrafią określić, czym jest tekst i fabuła.
Przebieg zajęć
1.
2.
Odsłoń zapisany wcześniej na tablicy schemat prezentujący elementy składowe narracji w filmie – fabułę i tekst (Elementy składowe narracji_materiał pomocniczy). Omów je krótko. Wręcz uczestnikom i uczestniczkom fragmenty opisu fabuły filmu „Wszystko za życie” z roku 2007 w reżyserii Seana Penna (Opis fabuły filmu „Wszystko za życie”_instrukcja dla prowadzącego). Poproś, aby spróbowali oni ułożyć je w porządku, w jakim ukazaliby tę historię w filmie. W tym celu powinni nadać im numery od 1 do 8. Ułożenie fragmentów nie musi być zgodne z rzeczywistą kolejnością przedstawienia wydarzeń w filmie. W tym ćwiczeniu ważne jest bowiem zrozumienie różnicy pomiędzy fabułą (serią doświadczanych przez postać zdarzeń) i tekstem (porządkiem, w jakim zostają pokazane). Zaproś chętne osoby do przedstawienia efektów swojej pracy. Na koniec możesz podać porządek zdarzeń zgodny z faktycznie wykorzystanym w filmie.
3.
Pokaż uczestnikom i uczestniczkom fragment filmu „Wszystko za życie” (18 MIN. 10 SEK. - 19 MIN. 24 SEK.), a następnie podziel ich na cztery grupy. Poproś, aby każda napisała krótkie opowiadanie (maksymalnie na jedną stronę A4), w którym przedstawi zdarzenie pokazane we fragmencie filmu z perspektywy głównego bohatera (pierwsza grupa), jego rodziców (druga grupa), siostry (trzecia grupa) i zewnętrznego obserwatora (czwarta grupa). Zaproś reprezentantów grup do zaprezentowania każdego z opowiadań.
Podsumuj zadanie, mówiąc, że na przykładzie opowiadań uczestników i uczestniczek wyraźnie można było zobaczyć, że każda opowieść czy narracja będzie się różnić. Różne mogą być bowiem opisy tych samych zdarzeń, bo różny jest punkt widzenia poszczególnych uczestników i świadków. Każda relacja zatem, nawet na ten sam temat, stanowi odrębną opowieść, a żadna nigdy nie jest w pełni obiektywna. Innymi słowy, każda narracja zawsze przyjmuje jakiś punkt widzenia.
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestnicy i uczestniczki:
- wiedzą, co to jest narracja?
- rozumieją, że każda narracja zawsze przyjmuje jakiś punkt widzenia?
- potrafią określić, czym jest tekst i fabuła?
Opcje dodatkowe
Jeśli masz więcej czasu, zwróć uwagę uczestników i uczestniczek na fakt, że jedna fabuła może mieć wiele postaci tekstowych (m.in. słuchowisko, scenariusz filmowy, film, powieść, opera), np. „Mamma Mia!”: film brytyjsko-amerykańki z 2008 roku w reżyserii Phyllidy Lloyd, scenariusz filmowy autorstwa Catherine Johson (do filmu Phyllidy Lloyd), musical i scenariusz musicalu autorstwa Catherine Johson. Poproś uczestników i uczestniczki o podanie znanych im przykładów jednej fabuły w kilku tekstowych odsłonach.
wróć do spisu treściMateriały ?
- Elementy składowe narracji_instrukcja dla prowadzącego
- Opis fabuły filmu „Wszystko za życie”_instrukcja dla prowadzącego
Zadanie dla ucznia ?
Umieść w odpowiednich miejscach na poniższym schemacie pojęcia: seria wydarzeń, fabuła, tekst.
Słowniczek ?
- narracja
- opowieść, opowiadanie; całość wypowiedzi zawierająca relację tego, który opowiada, opis akcji, komentarze i opisy.
- fabuła
- tekst
Czytelnia ?
- Jacek Ostaszewski, Narrator niewiarygodny w filmie fabularnym, „Kwartalnik Filmowy” nr 71-72, jesień-zima 2010.
- Jacek Ostaszewski, Narracja [online], Akademia Polskiego Filmu [dostęp: 3.11.2014], dostępny w Internecie: http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/narracja/348.