Lekcja: Jak przestrzeń na nas działa?
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Przestrzeń wpływa na nasze życie. Miejsca oddziałują na nasze samopoczucie, wybory konsumenckie czy sposób zachowania się wobec innych osób.
W naszej kulturze mocno zakorzenione są pewne rozwiązania architektoniczne dla różnych przestrzeni społecznych. Np. organizację przestrzeni bazyliki (typu kościoła wywodzącego się z antycznych hal targowo-sądowych) odnaleźć można w miejscach, gdzie jakieś istotne treści odbierane są przez dużą grupę ludzi. Ławki w szkole ułożone są w rzędach przed stołem nauczyciela i podobnie wyglądają sale sądowe czy sale ślubów cywilnych. W takich pomieszczeniach większość odbiorców odczuwa wagę prezentowanych treści i nie jest chętna do wypowiedzi. Inaczej w pokojach, gdzie siedzi się w formie okręgu — „okrągły stół” stał się przysłowiowym znakiem dialogu i porozumienia.
Demokratyzacja i zmiany obyczajowe sprawiły, że coraz gorzej czujemy się w miejscach umniejszających nasze znaczenie — pragniemy być traktowani jak równorzędni partnerzy. Dlatego w licznych szkołach zmienia się układ ławek, ustawiając je w podkowę, zaś w bankach i salonach sprzedaży okienka i lady są zastępowane przez stoły.
Dąży się obecnie do zmniejszenia dystansu między ludźmi, który jest jednym z najważniejszych wyznaczników typu kontaktu. Charakterystyczna dla kontaktów oficjalnych odległość 2–3 metrów często jest skracana, jeśli rozmówca chce robić wrażenie swobodnego partnera w rozmowie. Znaczenie dystansu szczególnie łatwo zauważyć w środkach komunikacji — nie czujemy się przyjemnie, stojąc w tłoku z obcymi ludźmi i by uniknąć kontaktu, odwracamy wzrok i kulimy się.
Wiele miejsc pozostało nieprzyjaznych użytkownikom — np. przy kasach w supermarketach czujemy się zobowiązani do pośpiechu. Projektanci wnętrz restauracji serwujących fast food dbają o to, abyśmy nie chcieli długo w nich zostawać — w sieciach McDonald's, KFC czy Burger King króluje drażniący kolor czerwony. W tych lokalach, którym zależy na miłej atmosferze i zatrzymaniu klienta, stosuje się inny układ stołów, na ich wystrój składają się wygodniejsze krzesła lub kanapy, stonowane kolory oraz rośliny.
O znaczeniu przestrzeni dobrze pamiętać, robiąc zakupy. Kiedy stoimy w kolejce do kasy, nasz wzrok zawsze pada na ustawione tam specjalnie półki z drobnymi produktami. Świadomi technik manipulowania przestrzenią możemy uniknąć niepotrzebnych wydatków.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Sposób zorganizowania przestrzeni, w której komunikujemy się z innymi, ma istotne znaczenie dla naszego zachowania. Dystans dzielący nas od innych, wystrój wnętrza, kolor, miejsce, w jakim znajduje się nasz rozmówca — wszystkie te elementy wpływają na nasze poczucie komfortu i bezpieczeństwa. Warto pamiętać, że techniki odpowiedniego aranżowania przestrzeni są często wykorzystywane nie tylko do tego, żebyśmy my się lepiej czuli w danym miejscu, ale także po to, żebyśmy zachowywali się w sposób zgodny z oczekiwaniami.
Cele operacyjne
Uczestniczki i uczestnicy zajęć:
- rozumieją, że sposób zorganizowania przestrzeni, w której przebywamy, ma istotne znaczenie dla poczucia bezpieczeństwa i komfortu oraz może wpływać na sposób zachowywania się;
- wiedzą, że jednym z podstawowych czynników decydujących o poczuciu komfortu lub jego braku jest dystans dzielący nas w przestrzeni od innych osób;
- pamiętają o tym, że mają prawo domagać się zorganizowania otaczającej ich przestrzeni w sposób odpowiadający potrzebom ich samych i innych osób;
- potrafią zaaranżować przestrzeń w taki sposób, aby odpowiadała potrzebom związanym z określoną sytuacją komunikacyjną;
- wiedzą, że techniki związane z celowym organizowaniem przestrzeni w sposób stymulujący określone zachowania są powszechnie stosowane m.in. w restauracjach, sklepach i instytucjach takich jak banki.
Przebieg zajęć
1.
Podziel uczestniczki i uczestników zajęć na 6 zespołów i poproś ich, aby wstali z miejsc. Kolejnym grupom przydziel zadanie dotyczące odmiennego sposobu zaaranżowania krzeseł i ławek w sali, w której odbywają się zajęcia. Poproś kolejne grupy o realizację zadania.
Sala powinna zostać zaaranżowana tak, aby umożliwiała możliwie najbardziej wygodne wykonywanie następujących czynności:
- grupa 1 — tradycyjny wykład, podczas którego prowadzący robi liczne notatki na tablicy
- grupa 2 — praca w zespołach 4–6 osobowych, mająca na celu wspólne zaprojektowanie plakatu
- grupa 3 — debata z udziałem dwóch stron, w którą będą zaangażowane wszystkie osoby uczestniczące w zajęciach
- grupa 4 — przeprowadzenie spotkania integracyjnego dla klasy, której uczniowie spotykają się w szkole po raz pierwszy
- grupa 5 — debata z udziałem trzech stron, w którą będą zaangażowane wszystkie osoby uczestniczące w zajęciach
- grupa 6 — praca w grupach 4–6 osobowych, zakładająca wspólne rozwiązanie zadania
Zachęć poszczególne zespoły do swobodnego aranżowania przestrzeni.
Jako pytania pomocnicze rozważ:
- Dlaczego akurat ten układ ławek i krzeseł jest najbardziej odpowiedni?
- Co decyduje o tym, że przy innym układzie ławek i krzeseł określone zadanie byłoby trudno wykonać?
- Jakich problemów nastręcza klasyczny układ ławek i krzeseł w czasie zajęć szkolnych?
- Czy za każdym razem potrzebne są ławki?
- Czy za każdym razem potrzebne są krzesła?
2.
Poproś kilka par osób uczestniczących w zajęciach, aby przy jednym stoliku usiadły w sposób zgodny z twoimi kolejnymi wskazówkami.
- Poproś, aby osoby te usiadły naprzeciw siebie.
- Poproś, aby osoby te usiadły obok siebie po tej samej stronie linii blatu.
- Poproś, aby osoby te usiadły obok siebie po dwóch stronach jednego z rogów stołu.
Zadaj pytanie:
- Który z układów i z jakich przyczyn najlepiej odpowiada następującym sytuacjom:
- egzamin ustny
- plotkowanie z kolegą
- wyjaśnienie nauczycielowi przyczyn nieobecności na zajęciach, o której zdecydowały względy rodzinne
- wspólne rozwiązanie zadania z matematyki z koleżanką
- trudna rozmowa dwóch skłóconych kolegów, którzy próbują się pogodzić
- wspólne rozwiązanie zadania z fizyki z korepetytorem
- wspólne przygotowanie hasła promującego waszą szkołę
Zachęć możliwie najwięcej osób uczestniczących w zajęciach do dzielenia się własnymi opiniami i spostrzeżeniami.
Jako pytania pomocnicze rozważ:
- Co decyduje o tym, że w jednych układach czujemy się komfortowo, a inne w danej sytuacji powodowałyby poczucie dyskomfortu?
- Jaką rolę pełni stół w wybranych sytuacjach — czy bardziej stanowi wspólną przestrzeń, czy może barierę, którą chcemy się od siebie oddzielić?
- Który wariant ułożenia krzeseł byłby dla danej sytuacji najgorszy? Dlaczego?
- Który wariant ułożenia krzeseł ma charakter bardziej oficjalny, a który sprzyja kontaktom o charakterze prywatnym?
- W sytuacji egzaminu który z układów sprzyjałby opanowaniu zdenerwowania?
- Czy wszystkie osoby uczestniczące w zajęciach wskazałyby ten sam układ jako najbardziej odpowiadający danej sytuacji?
Podsumowując tę część zajęć, zwróć uwagę uczestniczek i uczestników, że sposób zorganizowania przestrzeni, w której przebywamy, ma istotne znaczenie nie tylko dla naszego samopoczucia. W zależności od sposobu, w jaki zaaranżujemy przestrzeń, łatwiej będzie nam porozumieć się z innymi, opanować własne emocje, zachować się w określony sposób lub skoncentrować się na realizowanym zadaniu.
W szczególności postaraj się przekonać osoby uczestniczące w zajęciach, że to one — zarówno w domu, jak i w szkole — powinny dbać o takie zaaranżowanie przestrzeni, aby najbardziej odpowiadało ich charakterom i potrzebom.
Podkreśl, że techniki odpowiedniego zaaranżowania przestrzeni są świadomie stosowane w różnych dziedzinach naszego życia. Dzieje się tak w szczególności w przypadku sklepów, w których układ towarów nigdy nie jest przypadkowy, ale ma skłonić klientów do robienia możliwie największych zakupów (przykład stanowi układanie słodyczy przy kasie, tak abyśmy sięgnęli po nie, stojąc w kolejce lub umieszczanie produktów dla dzieci na wysokości ich linii wzroku).
4.
Poproś poszczególne grupy o zaprezentowanie wyników pracy. Pozostałe zespoły zachęć do wygłaszania opinii i komentarzy.
Jako pytania pomocnicze rozważ:
- Jakie znaczenie ma kolor ścian, elementów dekoracji i wyposażenia? Jakie efekty jesteśmy w stanie osiągnąć, zmieniając jego intensywność lub barwę?
- Dlaczego sposób zagospodarowania przestrzeni (w tym zwłaszcza ilość „wolnego miejsca” pomiędzy osobami) ma tak istotne znaczenie dla osiągnięcia pożądanego w poszczególnych sytuacjach efektu?
- Jakie inne elementy wystroju wnętrz mogą mieć znaczenie dla osiągnięcia pożądanego w poszczególnych sytuacjach efektu? (Weź pod uwagę oświetlenie, zapach, wielkość okien, rodzaj podłogi, typ krzeseł i itp.)
- Jakie skojarzenia wywołują silne i intensywne kolory w restauracji, a jakie stonowane barwy?
- Które znane sieci restauracji sprzyjają długim rozmowom z przyjaciółmi, a w których trudno usiedzieć po zjedzeniu posiłku?
- Jakie znaczenie ma to, czy w danym pomieszczeniu znajdują się rośliny?
- W jakich sytuacjach ciepłe i przytulne oświetlenie w kawiarni może się nie sprawdzić, powodując u nas poczucie dyskomfortu?
- Co zmienia się w relacji w zależności od tego, czy w banku doradca siedzi za biurkiem, do którego podchodzimy, w okienku, przy którym musimy stać, czy siada razem z nami do stołu?
- W jaki sposób zmienia się nasz sposób zachowania, gdy udajemy się na obiad do restauracji, w której stoi się, jedząc, przy wysokim stole, siedzi na wysokich taboretach barowych lub w wygodnych głębokich fotelach?
- Jakie przykłady z życia codziennego w waszym mieście, dotyczące celowego zaaranżowania kawiarni, pubów lub restauracji można przytoczyć?
- Które puby w waszym mieście sprzyjają możliwie długiemu przebywaniu ze znajomymi, a w których nigdy nie spędzamy więcej czasu niż potrzeba na wypicie kawy?
Podsumowując zajęcia, zwróć uwagę osób uczestniczących w zajęciach, że tak samo jak powinniśmy dbać o odpowiednią aranżację pomieszczeń, w których pracujemy, odpoczywamy i bawimy się, tak też możemy starać się jako mieszkańcy i obywatele o odpowiedni kształt przestrzeni publicznej na naszych osiedlach, w dzielnicach i miastach. To dzięki dobrze zorganizowanym i zadbanym placom, parkom i deptakom możemy przyjemnie spędzić czas w towarzystwie znajomych lub mamy dokąd wybrać się na relaksujący spacer.
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć uczestniczki i uczestnicy zajęć:
- dostrzegają wpływ sposobu zaaranżowania danej przestrzeni na komunikację, w tym zwłaszcza na zachowanie poszczególnych osób?
- wiedzą, w jaki sposób aranżować przestrzeń tak, aby odpowiadała potrzebom danej sytuacji komunikacyjnej?
- są świadomi tego, że wiele firm i instytucji celowo organizuje przestrzeń w taki sposób, aby nakłonić nas do pożądanych przez siebie zachowań?
- rozumieją, że powinni dbać o odpowiednie zorganizowanie przestrzeni otaczającej ich w życiu prywatnym oraz że mają prawo domagać się uwzględnienia ich potrzeb w przestrzeni publicznej?
Opcje dodatkowe
Zajęcia mogą zostać rozbudowane w punkcie 1. Poproś poszczególne zespoły o przygotowanie wytycznych do zaaranżowania sali lekcyjnej w taki sposób, aby uczniowie mogli swobodnie pracować w grupach i w mniejszym stopniu odczuwali stres związany z prezentowaniem własnego stanowiska w czasie dyskusji prowadzonych w szkole.
Zajęcia mogą zostać rozbudowane w punkcie 2. Poproś poszczególne zespoły o przygotowanie zestawu 5–6 pytań, które pozwolą im zweryfikować, czy przestrzeń do nauki w domu została zaaranżowana zgodnie z ich upodobaniami i wymogami.
wróć do spisu treściMateriały ?
materiał pomocniczy „Jak przestrzeń na nas działa?” (ODT, DOC)
wróć do spisu treściZadania sprawdzające ?
wróć do spisu treściSłowniczek ?
wróć do spisu treściCzytelnia ?
- Hall Edward T., Ukryty wymiar, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2009.
- Drzewiecki Piotr, Przestrzeń dla edukacji. O architekturze szkolnej [online], Edunews, [dostęp 26.03.2013], Dostępny w Internecie: http://www.edunews.pl/badania-i-debaty/opinie/820.
