Odsłoń zapisaną wcześniej na tablicy definicję kompozycji w sztukach wizualnych (z wyłączeniem rodzajów kompozycji). Zapytaj uczestników i uczestniczki, jak rozumieją tę definicję. Czy mogą ją przedstawić swoimi słowami? Czy mogą podać przykład kompozycji np. znajdujący się w sali lekcyjnej?
45m
Bez Internetu
Ta lekcja jest częścią tematu Edukacja filmowa na poziomie szkoła ponadgimnazjalna.
Kompozycja obrazu filmowego
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Kompozycja obrazu filmowego jest kwestią niezwykle złożoną, na którą nakładają się aspekty związane z inscenizacją (takie jak scenografia, rekwizyty, oświetlenie, ekspresja aktorska, ruchy obiektów w kadrze i in.), pracą kamery (kadrowanie, punkty i kąty widzenia, ruchy kamery, ale też barwa i tonacja, ostrość, kontrasty), jak i montaż filmowy. Najprościej można powiedzieć, że na ostateczną kompozycję obrazu ma wpływ rzeczywistość profilmowa, warunki na planie zdjęciowym i montaż oraz udźwiękowienie, a nawet – w niektórych przypadkach – sytuacja odbiorcza, w której znajduje się widz (jeśli na przykład jego sposób oglądania filmu jest w jakiś sposób zakłócony).
Musimy pamiętać, że film jest uwikłany w historyczny i estetyczny rozwój sztuk wizualnych, dlatego też kompozycję obrazu filmowego możemy również analizować w odniesieniu do kompozycji obrazów malarskich, fotograficznych, a nawet schematów architektonicznych. Wielu reżyserów i operatorów czerpie inspiracje z malarstwa i w swoich filmach odtwarza czy reinterpretuje konkretne kompozycje malarskie. Warto przywołać filmy (m.in. „Brzezina”, „Panny z Wilka”, „Wesele” czy „Tatarak”), w których pojawia się wiele dosłownych cytatów z malarstwa choćby Leona Wyczółkowskiego, Jacka Malczewskiego czy Stanisława Wyspiańskiego.
Wielu reżyserów, dążąc do maksymalnego realizmu w ukazywaniu filmowego świata, decyduje się na kompozycję, którą moglibyśmy nazwać „minimalistyczną” czy „neutralną”. Świetnym przykładem użycia takiej stylistyki filmowej jest film „Cześć, Tereska” (reż. Robert Gliński, 2000). Zastosowane w nim środki mają sprawiać wrażenie rejestracji zdarzeń, a nie przemyślanej kompozycji filmowej. Dzięki temu świat, którym żyje tytułowa Tereska, ma nabrać cech autentyczności i umożliwić widzom identyfikację z tragicznym losem bohaterki. Warto pamiętać, że jest to rodzaj konwencji. Nawet najbardziej „minimalistyczna” i „neutralna” kompozycja pozostanie konstrukcją wywołującą określone wrażenie, którą można poddać interpretacji.
Inni twórcy dążą przede wszystkim do nasycenia stylistycznego. W związku z tym wybierają dla swoich filmów kompozycję, którą można nazwać „nadmiarową” bądź „znaczącą”. Przykładem może być „Matka Joanna od Aniołów” (reż.Jerzy Kawalerowicz, zdj. Jerzy Wójcik, 1960). W sekwencji ujęć tego filmu możemy dostrzec całe bogactwo środków inscenizacyjnych i operatorskich, które tworzą wieloznaczny i złożony efekt kompozycyjny. Są to między innymi: nietypowy punkt i kąt widzenia kamery, stosowanie kontrastów, kadrowanie i ruchy wewnątrzkadrowe. Wszystkie te zabiegi są dowodem kunsztu operatora (Jerzego Wójcika) i pełnią funkcję estetyczną. Przede wszystkim jednak taka forma kompozycji jest wyzwaniem dla widza, który zmuszony jest do interpretowania i odczytywania sensów z obrazów daleko odbiegających od przedstawień realistycznych.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Pojęcie „kompozycja” zazwyczaj kojarzy nam się z utworem muzycznym. To w określony sposób wyselekcjonowane i zestawione ze sobą dźwięki. Z kompozycją mamy też jednak do czynienia w sztukach wizualnych m.in malarstwie, fotografii, a także w filmie. Ma ona wywołać w widzach określone uczucia, składa się na ostateczny efekt wizualny i wrażenia estetyczne z obioru danego dzieła. Warto przyjrzeć się bliżej rodzajom i tajnikom kompozycji oraz ich zastosowaniu w sztuce filmowej.
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
- potrafią wymienić rodzaje kompozycji w sztukach wizualnych i je scharakteryzować;
- wiedzą, jakie środki realizacyjne mają wpływ na kompozycję obrazu w filmie;
- potrafią wskazać dwie dominujące w kinie tendencje kompozycyjne;
- doskonalą umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego;
- doskonalą umiejętność świadomego odbioru filmu.
Przebieg zajęć
1.
2.
Powiedz, że istnieją różne rodzaje kompozycji. Rozdaj uczestnikom i uczestniczkom karty pracy, w których zostały wymienione najważniejsze z nich (Rodzaje kompozycji w sztukach wizualnych_karta pracy). Poproś o przeczytanie zawartości kart. Zadaniem uczestników i uczestniczek będzie obejrzenie pokazu slajdów prezentującego dzieła sztuki i kadry filmowe (Pokaz slajdów_instrukcja dla prowadzącego) oraz przyporządkowanie numerów poszczególnych slajdów do odpowiedniego rodzaju kompozycji wymienionego w karcie. Ponów pokaz slajdów, żeby każdy mógł sprawdzić, czy dokonał właściwego przyporządkowania. Na koniec sprawdźcie poprawność podanych przez uczestników i uczestniczki odpowiedzi.
3.
Odsłoń zapisane wcześniej na tablicy środki realizacyjne mające wpływ na kompozycję obrazu filmowego (Co ma wpływ na kompozycję obrazu filmowego?_instrukcja dla prowadzącego). W miejscu kilku z nich (zaznaczonym w instrukcji dla prowadzącego podkreśleniem) pozostaw wolne, wykropkowane miejsca. Podziel uczestników i uczestniczki na cztery grupy. Każdej z nich wręcz rebus oznaczony numerem odpowiadającym wolnemu miejscu na schemacie (Rebusy_ instrukcja dla prowadzącego). Zadaniem poszczególnych grup będzie rozwiązanie rebusa i tym samym rozszyfrowanie brakującego wyrazu oraz zapisanie go w odpowiednim miejscu na tablicy.
4.
Powiedz, że w filmie mamy do czynienia z dwoma dominującymi tendencjami kompozycyjnymi:
• minimalistyczną (neutralną) – prostą stylistyką filmową; gdzie zastosowane środki mają sprawić, by wydawało się, że rzeczywistość filmowa nie jest zakomponowana, lecz zarejestrowana bez żadnych interwencji i przekształceń;
• nadmiarową (znaczącą) – precyzyjną, dopracowaną stylistyką, gdzie widać bogactwo środków inscenizacyjnych i operatorskich, które składają się na efekt kompozycyjny.
Pokaż uczestnikom i uczestniczkom fragmenty dwóch filmów: jednego, w którym mamy do czynienia z kompozycją minimalistyczną („Cześć Tereska” w reżyserii Roberta Glińskiego, 18 MIN. 00 SEK. – 20 MIN. 25 SEK.) oraz drugiego prezentującego kompozycję nadmiarową („Matka Joanna od Aniołów” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, 38 MIN. 25 SEK. – 41 MIN. 04 SEK.). Zapytaj, czy uczestnicy i uczestniczki potrafią określić, w którym fragmencie została wykorzystana która tendencja kompozycyjna. Poproś o uzasadnienie wypowiedzi. Na koniec podaj poprawną odpowiedź.
Wybierz po dwa kadry z każdego z fragmentów filmów i zaproponuj uczestnikom i uczestniczkom ich analizę pod względem kompozycyjnym. Ćwiczenie przeprowadź, prezentując stop klatki z wybranych kadrów.
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestnicy i uczestniczki:
- potrafią wymienić rodzaje kompozycji w sztukach wizualnych i je scharakteryzować?
- wiedzą, jakie środki realizacyjne mają wpływ na kompozycję obrazu w filmie?
- potrafią wskazać dwie dominujące w kinie tendencje kompozycyjne?
- potrafią dokonać analizy i interpretacji dzieła filmowego?
Opcje dodatkowe
Jeśli masz więcej czasu, wręcz uczestnikom i uczestniczkom wydrukowane kartki z napisami „kompozycja minimalistyczna” i „kompozycja nadmiarowa” oraz na osobnych kartkach ich definicje. Poproś, aby po obejrzeniu obydwu fragmentów filmów uczestnicy i uczestniczki spróbowali dobrać rodzaj kompozycji do właściwej definicji oraz zaprezentowanego urywka z filmowego dzieła. Zaproś chętne osoby do przedstawienia efektów swojej pracy i uzasadnienia, dlaczego właśnie w taki, a nie inny sposób zestawili ze sobą pojęcie, definicję i filmowy fragment.
wróć do spisu treściMateriały ?
- Rodzaje kompozycji w sztukach wizualnych_karta pracy
- Pokaz slajdów_instrukcja dla prowadzącego
- Co ma wpływ na kompozycję obrazu filmowego?_instrukcja dla prowadzącego
- Rebusy_instrukcja dla prowadzącego
Zadanie dla ucznia ?
Słowniczek ?
- kompozycja obrazu (sztuki wizualne)
- kompozycja minimalistyczna w filmie
- kompozycja nadmiarowa w filmie
Czytelnia ?
- Maria Porzęcka, Galeria. Sztuka patrzenia. Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2003.
- Ł. Kacperczyk, Fotografia dla początkujących - kompozycja i kadrowanie [online], Szeroki Kadr [dostęp: 30.10.2014], Dostępny w Internecie: http://www.szerokikadr.pl/poradnik/fotografia-dla-poczatkujacych-kompozycja-i-kadrowanie.