Lekcja: Wiedza na wyciągnięcie ręki

Podziel uczestniczki i uczestników zajęć na pary, każdy zespół powinien pracować przy oddzielnym komputerze. Rozdaj kopie karty pracy „Wiedza na wyciągnięcie ręki” (ODT, DOC) poszczególnym grupom.

W pierwszej kolejności poproś o rozwiązanie części A — wskazanie, jakie informacje są konieczne do poprawnego rozwiązania zadania. Po upływie około 5 minut poproś kilka wybranych przez siebie grup o zaprezentowanie odpowiedzi.

Potrzeba informacyjna w przypadku tego zadania zakłada odnalezienie informacji przede wszystkim na temat atrakcji czekających na odwiedzających Tokio oraz historii tego miasta.

Zwróć uwagę osób uczestniczących, że ta faza pracy jest kluczowa dla poprawnego i efektywnego rozwiązania zadania. Bez zrozumienia treści zadania niemożliwe jest zdefiniowanie potrzeb informacyjnych, a następnie wyszukanie odpowiednich źródeł. Jeśli popełnimy błąd na tym etapie pracy, efekty wszystkich kolejnych faz okażą się nieprzydatne i będą wymagały powtórzenia. Jeśli nie określimy potrzeb informacyjnych, nie będziemy przecież wiedzieli, jakich informacji poszukujemy.

Poproś o rozwiązanie części B zadania — wypisanie kilku miejsc, do których warto zajrzeć, aby zorientować się, gdzie należy szukać źródeł potrzebnych do rozwiązania zadania. Po upływie około 5 minut poproś kilka wybranych przez siebie grup o zaprezentowanie odpowiedzi.

Zwróć uwagę osób uczestniczących, że rzadko kiedy będziemy znać tytuły książek lub artykułów, które są nam potrzebne do rozwiązania zadania. W pierwszej kolejności powinniśmy zastanowić się, gdzie zajrzeć, aby zyskać orientację na temat źródeł, które są nam potrzebne. W tej fazie nie poszukujemy jeszcze konkretnych książek, artykułów czy stron internetowych, ale staramy się zorientować, które z nich będą nam przydatne i które powinniśmy znaleźć w pierwszej kolejności.

Jako pytania pomocnicze rozważ:

• Do czego może przydać się na tym etapie pracy Wikipedia?
• Jeśli Google wyszuka dla nas artykuły zawierające przypisy i bibliografię, dlaczego warto dokładnie je przejrzeć?
• Dlaczego warto udać się do biblioteki i porozmawiać z bibliotekarką na temat interesujących nas źródeł?

Przykładowo warto zajrzeć do:

• Wikipedii — wiele haseł posiada przypisy, bibliografię i odsyłacze do innych miejsc w sieci (w tym artykułów naukowych lub publikacji elektronicznych). Na ich podstawie będziemy mogli podjąć decyzję, których książek lub artykułów poszukujemy;
• przypisów i bibliografii — jeśli rozpoczniemy nasze poszukiwania od wyszukiwarek internetowych, z całą pewnością wskażą nam artykuły lub strony internetowe zawierające odniesienia do innych miejsc w sieci, książek lub artykułów w pracach zbiorowych i czasopismach;
• wybranych czasopism branżowych — możemy dowiedzieć się o ich istnieniu za pomocą wyszukiwarek internetowych, a następnie przejrzeć ich spisy treści m.in. za pomocą portalów takich jak „Katalog czasopism kulturalnych” (www.katalog.czasopism.pl) lub oficjalnych portali internetowych danego tytułu;
• zestawienia haseł przedmiotowych bibliotek — zarówno tych tradycyjnych, jak i dostępnych za pomocą internetu (np. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Biblioteka Narodowa).

Zwróć uwagę uczestniczek i uczestników, że w tej fazie prac równie przydatna okazuje się rozmowa — ze znajomymi, rodzicami, nauczycielem lub bibliotekarzem.

Podkreśl, że Wikipedia powinna odgrywać rolę źródła, do którego sięgamy głównie po to, aby uzyskać ogólną orientację i wyszukać inne, bardziej wiarygodne źródła.

Omów zasady działania opisanych poniżej narzędzi on-line.

Katalog biblioteki na przykładzie Biblioteki Narodowej (alpha.bn.org.pl).

W szczególności zwróć uwagę osób uczestniczących na:

• fakt, że z reguły książkę wyszukujemy wg autora, tytułu lub hasła przedmiotowego. Za każdym razem obowiązują nas pewne zasady — np. w pierwszej kolejności wpisujemy nazwisko, a dopiero później imię;
• zakres naszych poszukiwań możemy odpowiednio modyfikować — bazę możemy przeszukiwać w całości lub jedynie częściowo, ograniczając zakres wyłącznie do czasopism lub treści dostępnych on-line;
• hasła przedmiotowe — ograniczają zakres poszukiwań do wskazanych przez nas określeń. Na przykład jeśli poszukujemy źródeł na temat polskich pisarzy okresu 19 wieku, po wpisaniu „pisarze polscy 19 w.” otrzymujemy listę tytułów na interesujący nas temat;
• słowa z opisu — mogą okazać się bardziej przydatne niż „hasła przedmiotowe”, ponieważ są bardziej intuicyjne i nie wymagają specjalnej wiedzy na temat sposobu kodowania poleceń dla wyszukiwarki. Na przykład jeśli poszukujemy informacji na temat roli marszałka Piłsudskiego w bitwie warszawskiej, po wpisaniu „bitwa warszawska Piłsudski”, otrzymamy listę tytułów na interesujący nas temat.

Biblioteki cyfrowe — na przykładzie Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej (www.wbc.poznan.pl).

W szczególności zwróć uwagę osób uczestniczących na:

• fakt, że wszystkie książki zgromadzone w tej bibliotece są dostępne on-line i możemy je czytać niezależnie od czasu i miejsca — na przykład po wpisaniu w okno wyszukiwania hasła „kuchnia polska” otrzymujemy listę książek na interesujący nas temat, każdą z nich możemy przeczytać na naszym komputerze, tablecie, a także smartfonie;
• wyszukiwanie interesujących pozycji odbywa się w sposób analogiczny jak w przypadku Biblioteki Narodowej.

Zwróć szczególną uwagę osób uczestniczących w zajęciach na fakt, że coraz więcej książek publikowanych jest bezpłatnie w internecie. Nie wszystkie można jednak wyszukać za pomocą Googla, składają się one na tzw. „szary internet”, którego zasoby należy przeszukiwać za pomocą innych narzędzi. Dlatego, niezależnie od przeprowadzonego przeglądu stron internetowych, warto zajrzeć do miejsc takich jak:

• Federacja Bibliotek Cyfrowych — http://fbc.pionier.net.pl
• Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa — www.wbc.poznan.pl
• Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie — www.buw.edu.pl (tylko część zbiorów publikowana jest w sieci)
• Europeana — www.europeana.eu (ogólnoeuropejski, wielojęzyczny portal poświęcony kulturze, zawiera również publikacje i wybrane czasopisma)
• Google Books — books.google.pl (serwis tematyczny Googla, najczęściej znajdujące się w nim książki jedynie częściowo publikowane są nieodpłatnie w sieci)

Poproś o realizację punktu C zadania — wyszukiwanie konkretnych 3 książek, 3 stron internetowych oraz 3 publikacji elektronicznych (książek elektronicznych lub artykułów). Po upływie 5–7 minut poproś wybrane przez siebie grupy o zaprezentowanie wyników.