Lekcja: Język nośnikiem wartości
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Krytyczny odbiór przekazów medialnych opiera się na dostrzeżeniu języka, w jakim są formułowane. Wybór odpowiednich sformułowań i środków stylistycznych umożliwia podkreślenie i ocenę pewnych aspektów omawianego tematu, a także przedstawienie go z określonego punktu widzenia.
Wszystkie przekazy medialne oparte są na wartościowaniu opisywanego zjawiska. Często jeden tekst reprezentuje wiele różnych wartości, spośród których część możemy rozpoznać łatwo, zaś inne trudniej.
Porównując różne gazety łatwo zauważyć, że niezależnie od ich linii redakcyjnych wszystkie stosują różne sposoby na uwiarygodnienie przekazywanych informacji oraz wyeksponowanie dziennikarskiej rzetelności (np. przywoływanie źródeł, cytowanie wypowiedzi ekspertów).
Tymczasem każde medium przedstawia fakty z nieco innego punktu widzenia i inaczej je wartościuje. Uzyskuje się to np. za pomocą stosowania oceniających określeń (np. „zacofany”, „antypolski”), nacechowanych związków frazeologicznych czy ironii.
Najsilniejszym środkiem językowym eksponującym wartości jest nazywanie. Nazwa ujmuje najistotniejsze cechy zjawiska, a jednocześnie zachowuje pozory obiektywnego opisu rzeczywistości. Dyskusje toczące się wokół spornych tematów zwykle opierają się na konflikcie sposobów nazywania. Wyrazistym przykładem jest „zabijanie”. Zabijać możemy jedynie ludzi lub istoty o równych im prawach. Przeciwnicy aborcji mówią o „zabijaniu dzieci” — ponieważ uznają człowieczeństwo płodu za niepodważalne. Podobnie osoby walczące o prawa zwierząt nazywają ich ubój „zabijaniem”.
Różnice nazw widać też w sporze o „uwalnianie” zasobów kultury w internecie. Zwolennicy tej idei używają języka podkreślającego takie wartości jak wolność korzystania z dóbr kultury. Walczą z popularnymi wyrażeniami jak „piractwo” czy „kradzież”, które są potępiające, przez co ucinają dyskusję na ten temat.
Mass media upowszechniają pewne sposoby nazywania i opisywania zjawisk. Największe gazety i stacje telewizyjne przyzwyczajają odbiorców do jednego języka, który staje się normą w mówieniu o jakimś problemie.
Silna przewaga narzuconego języka sprawia, że grupy o mniej powszechnym sposobie widzenia świata mogą być lekceważone. Trudno im dotrzeć ze swoimi argumentami do szerokich rzesz odbiorców i uzyskać ich zrozumienie.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Podczas zajęć uczestnicy i uczestniczki na przykładzie fragmentów debaty o prawie autorskim będą analizować wartości, które kryją się za używanymi słowami. Dowiedzą się, że nadanie określonych nazw kształtuje postrzeganie danego zjawiska i dlaczego warto analizować kto, dlaczego i jak mówi.
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki wiedzą, że:
- to, co mówią, wynika z wartości, którymi się kierują;
- sposób nazwania czegoś, kształtuje postrzeganie tego;
- do języka trzeba podchodzić krytycznie — analizować kto, dlaczego i jak mówi;
- może nie być łatwo przekonać do swoich racji kogoś kierującego się innymi wartościami.
Przebieg zajęć
1.
Napisz zdania: „Burek to niesforna psina, ale wszystkiego się nauczy.” oraz „Burek to brudny kundel, nic z niego nie będzie.”.
Powiedz, że znaleziony na ulicy szczeniak właśnie nabrudził w swoim nowym domu. Zapytaj, jakie jest nastawienie do psa i jego przyszłości osób mówiących powyższe zdania. Hasłowo zapisz opinie. Kiedy zebrane zostaną już wszystkie, zapytaj, z czego wynikają te interpretacje i zapisz je obok opinii.
Podsumuj analizę, starając się nazwać wartości, jakimi mogły kierować się mówiące osoby:
- wartości osoby nr 1 („Burek to niesforna psina, ale wszystkiego się nauczy”): dobro zwierząt, przyjaźń z właścicielem, pomaganie innym, współczucie
- wartości osoby nr 2 („Burek to brudny kundel, nic z niego nie będzie”): porządek, czystość, poczucie kontroli nad otoczeniem, prestiż, niezależność/brak zobowiązań (nie chce sprzątać po psie)
3.
Poproś o podanie przykładów innych dyskusji, w których wyraźnie widać różne wartości przejawiające się w języku debaty.
Zapytaj:
- Czy każda osoba jest świadoma wartości stojących za używanym przez nią językiem?
- Jaką wartość ma używanie neutralnego języka w dyskusji? Czy warto tego próbować?
Ewaluacja
Czy po zajęciach uczestnicy i uczestniczki:
- lepiej rozumieją, w jaki sposób wartości wpływają na język dyskusji?
- są świadomi, w jaki sposób ich język wpływa na zrozumienie i interpretację ich przekazu?
- potrafią lepiej kontrolować swój język wyrażania opinii?
- są w stanie ocenić, kto i dlaczego coś mówi?
Opcje dodatkowe
Korzystając z karty pracy „Formularz do analizy języka jako nośnika wartości” (ODT, DOC) zanalizujcie język jednej z dyskusji podanej w ćwiczeniu 3.
wróć do spisu treściMateriały ?
materiał pomocniczy „Terminy używane w debacie o prawach autorskich” (ODT, DOC)
karta pracy „Formularz do analizy języka jako nośnika wartości” (ODT, DOC)
wróć do spisu treściZadania sprawdzające ?
wróć do spisu treściSłowniczek ?
- linia redakcyjna
- ogół poglądów politycznych i społecznych przeważających w redakcji danego medium. Ma wpływ na sposoby formułowania opinii, referowania wydarzeń itd. Linia redakcyjna związana jest z konsekwentnym ujawnianiem pewnych przekonań i niechęcią do promowania innych.
- mass media
- środki społecznego komunikowania o szerokim zasięgu, czyli prasa, radio, telewizja, Internet.
Zobacz cały słowniczek.
wróć do spisu treściCzytelnia ?
