Lekcja: Digitalizacja
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Obecnie książka nie musi wcale być wydrukowana. Technologie cyfrowe umożliwiają jej odczytanie z ekranu komputera czy tabletu. Dotyczy to również utworów, które powstały na długo przed wynalezieniem komputerów. Można z nich korzystać wygodnie i nowocześnie dzięki digitalizacji, czyli przeniesieniu treści z formy analogowej (np. papierowej) na cyfrową.
Digitalizacja otwiera zupełnie nowe możliwości rozpowszechniania analogowych materiałów. Dzięki internetowi mogą być dostępne na całym świecie. Dzieła powstałe przed erą technologii cyfrowej bardzo często przeszły już do domeny publicznej. Korzystają z tego instytucje kultury, takie jak biblioteki czy muzea, które chcą udostępniać swoje zbiory online. Na ich stronach internetowych można np. obejrzeć stronice pięknych starych ksiąg, których biblioteki zwykle nie wypożyczają. Albo odbyć wirtualną wycieczkę po muzeum i przypatrzyć się szczegółom zdigitalizowanych obrazów.
Istnieją także serwisy internetowe udostępniające dzieła literackie w formie cyfrowej. Należą do nich biblioteka internetowa Wolne Lektury (wolnelektury.pl) czy anglojęzyczny Projekt Gutenberg (gutenberg.org).
Wszystkie te instytucje wykorzystują często skomplikowane techniki digitalizowania. Każdy może jednak dokonać go za pomocą ogólnodostępnych narzędzi, np. aparatu cyfrowego, skanera, a nawet telefonu komórkowego. Digitalizując, możemy uchronić nasze pamiątki od zniszczenia lub zapomnienia. Stare listy w formie cyfrowej nie pożółkną, a skazy na czarno-białych zdjęciach dziadków można poprawić w programie do obróbki zdjęć.
Przenoszenia treści na nośniki cyfrowe należy jednak dokonywać z głową. To, że wszystko możesz zdigitalizować, nie oznacza, że warto to robić. Poświęcaj swoją pracę i czas takim materiałom, do których w przyszłości będziesz chciał powrócić. Więc przed zeskanowaniem wszystkich swoich starych szkolnych notatek zastanów się, czy rzeczywiście będą ci potrzebne.
Pamiętaj również, że czasami udostępnienie zdigitalizowanych treści jest niezgodne z prawem. Dzieje się tak, gdy majątkowe prawa autorskie do danego utworu jeszcze nie wygasły. Aby to się stało, musi minąć 70 lat od śmierci jego autora. Nie każdy więc zeskanowany tekst możesz opublikować w internecie.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Zajęcia poświęcone są zasobom kultury i tradycji, takim jak muzyka zapisana na płycie, filmy na taśmach, stare fotografie czy pamiętniki. Pozostając w formacie analogowym, w erze cyfryzacji ulegają zapomnieniu i są narażone na zniszczenie. Zajęcia uświadamiają, jakie wartości tkwią w tych zasobach i jak łatwo można je zachować dzięki digitalizacji.
Przed zajęciami
Poproś uczestników i uczestniczki o zeskanowanie specjalnie na te zajęcia ważnej dla nich fotografii ze swojego analogowego archiwum, którą chcą pokazać reszcie grupy, i napisanie kilku zdań o tym, czego dotyczy. Niech przyniosą materiały w formie elektronicznej do wyświetlenia przez rzutnik.
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
- wiedzą, co to jest digitalizacja, czego dotyczy i do czego służy;
- mają świadomość, że pamięć o wydarzeniach, ich świadkowie i nośniki dokumentacji przemijają i warto je zachować;
- znają narzędzia do prostej digitalizacji (np. skaner, aparat cyfrowy, telefon komórkowy z aparatem, dyktafonem czy kamerą, kamera wideo);
- potrafią dokonać prostej digitalizacji;
- wiedzą, jakie są prawne ograniczenia udostępniania zdigitalizowanych treści.
Przebieg zajęć
1.
Zapytaj uczestników i uczestniczki:
- Czy często oglądają w domu slajdy czy stare zdjęcia w albumach, filmy wideo z rodzinnych archiwów, przeglądają pamiętniki prababci albo słuchają starych nagrań z winylowych płyt czy kaset magnetofonowych, które mają w domu?
- Jeśli nie, to co jest przeszkodą? Nie wiadomo, gdzie są? Trzeba je odkurzyć czy uruchomić sprzęt? Może sprzętu już nie ma? Materiały są słabej jakości? A może nie ma po co ich przeglądać? Ta ostatnia odpowiedź to ważny głos sugerujący kwestię wyboru — dokumentację czego się zachowuje, co warto zachowywać.
- Czy oglądaliby je chętniej, gdyby były na komputerze albo w telefonie, a co więcej w ciekawej i dynamicznej formie (starannie wybrane, atrakcyjnie zmontowane)?
2.
Poproś uczestników i uczestniczki o krótkie zaprezentowanie zeskanowanych specjalnie na te zajęcia ważnych dla nich fotografii z archiwum i opowiedzenie w kilku zdaniach o tym, czego dotyczą. Każda osoba ma od pół minuty do minuty. Wyświetlaj fotografie przez rzutnik i pilnuj czasu, żeby nikt nie przedłużał i wszyscy, którzy chcą (nie trzeba zmuszać) zdążyli.
3.
Zapytaj uczestników i uczestniczki (hasłowo zapisuj odpowiedzi):
- Czy szukając materiałów do dzisiejszych zajęć, natknęli się na ciekawe materiały, o których nie pamiętali?
- Jak można sobie poradzić z rodzinnymi materiałami (fotografie analogowe, kasety magnetofonowe i wideo, taśmy szpulowe, płyty gramofonowe), które nie mają cyfrowej postaci, a coraz bardziej niszczeją?
- Do czego można używać tego typu zdigitalizowanych materiałów (np. w sieciach społecznościowych, do tworzenia multimedialnych publikacji rodzinnych z okazji rocznic, świąt czy urodzin)? Powiedz, że spoza swobodnego udostępniania wyjęte są materiały, do których nie wygasły majątkowe prawa autorskie.
- Czyje opowieści spośród ich najbliższych (rodziny, znajomych czy sąsiadów) warto by zachować w cyfrowej formie? Dlaczego (doświadczenia historyczne, życiowe, itd.)?
- Jakie zbiory analogowe warto digitalizować? Jak można ułatwić do nich dostęp i korzystanie z nich w dowolnej chwili i miejscu? Do czego jeszcze można ich użyć?
Podsumowując, powiedz o staraniach różnych projektów i instytucji (m.in. Domu Spotkań z Historią i Ośrodka Karta — Archiwum Historii Mówionej: www.dsh.waw.pl/pl/archiwum_historii_mowionej) starających się dokumentować współczesne i niedawne życie społeczne, aby został po nich ślad, a bohaterami dokumentacji są zwykli ludzie — potencjalnie członkowie naszych rodzin, znajomi czy sąsiedzi.
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestnicy i uczestniczki:
- uważają digitalizację za prostą czynność, którą można samemu wykonać?
- wiedzą, że nie ma sensu digitalizować wszystkiego, co jest analogowe, że warto wybierać najciekawsze materiały?
- mają świadomość prawnych ograniczeń udostępniania zdigitalizowanych treści objętych prawem autorskim?
Opcje dodatkowe
Zeskanowane fotografie uczestników i uczestniczek wraz z przygotowanym przez nich opisem można umieścić w internecie (na blogu, stronie www czy innym miejscu dokumentowania zajęć danej grupy) jako efekt spotkania.
wróć do spisu treściMateriały ?
wróć do spisu treściZadania sprawdzające ?
wróć do spisu treściSłowniczek ?
- digitalizacja
- działanie polegające na przeniesieniu materiałów zapisanych w postaci analogowej do formatu cyfrowego.
- postać analogowa
- tradycyjny zapis informacji, np. na taśmie filmowej, papierze, płycie winylowej. Postać cyfrowa umożliwia zapis za pośrednictwem kodu binarnego - zer i jedynek.
- domena publiczna
- zbiór utworów będących dobrem wspólnym, do których prawa autorskie wygasły (np. utwory Chopina) oraz utwory, które nigdy nie były chronione, bo zostały stworzone przed powstaniem prawa autorskiego.
- osobiste prawa autorskie
- prawa niezbywalne chroniące więź twórcy z utworem. Jest to prawo do m.in. oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, decydowania o tym w jaki sposób jest po raz pierwszy rozpowszechniony, wykorzystywany i jakie zmiany mogą zostać wprowadzone w jego formie lub treści. Osobiste prawa autorskie trwają wiecznie i nie można ich przekazać na rzecz innych osób.
- majątkowe prawa autorskie
- prawo twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Jest to prawo zbywalne, co oznacza, że twórca może przenieść je na inne osoby lub udzielić zezwolenia na korzystanie z utworu (za wynagrodzeniem lub bez). Trwanie majątkowych praw autorskich jest ograniczone w czasie (70 lat po śmierci autora).
- dozwolony użytek
- możliwość nieodpłatnego korzystania z dzieła bez zgody posiadacza praw majątkowych. Dozwolony użytek osobisty oznacza możliwość korzystania z dzieła, jak również kopiowanie go na użytek własny lub osób bliskich. Istnieje także dozwolony użytek publiczny, z którego korzystają biblioteki, muzea, archiwa i szkoły.
Zobacz cały słowniczek.
wróć do spisu treściCzytelnia ?
