Kadr jest najmniejszą postrzegalną jednostką filmu, a kadrowanie to nic innego, jak to wybieranie takiego planu filmowego, który jest w danym ujęciu najlepszy, czyli najlepiej realizuje zamysł estetyczny, kompozycyjny, narracyjny i emocjonalny. Nie jest to neutralny gest związany z wyznaczeniem odległości między kamerą a obiektem filmowym. Określa ono schemat relacji przestrzennych, narracyjnych i emocjonalnych w filmie oraz tego, co jest wypchnięte poza kadr. Wyróżniamy następujące rodzaje kadrów: plan ogólny, plan pełny, plan amerykański, półzbliżenie i zbliżenie.
Kadrowanie nie jest jedynym sposobem na tworzenie relacji pomiędzy obiektywem kamery a filmowanym obiektem. Istotną rolę odgrywają również: miejsce, z którego patrzy kamera, oraz kąt filmowania. Często o wyborze punktu widzenia i kąta nachylenia kamery decyduje sama lokalizacja, ponieważ realizatorom chodzi o to, by świat przedstawiony w filmie wydawał się widzowi jak najbardziej „naturalny”. Plaża jest najczęściej filmowana z użyciem szerokich kątów. Do sceny na dachu wieżowca zostanie zastosowany punkt widzenia „z lotu ptaka”. Środki filmowe, nawet te najbardziej neutralne, determinują rytm narracji filmowej, budują nastrój, charakteryzują bohaterów, wpływają na emocje widza. Interesującym zabiegiem jest tak zwana kamera subiektywna. Jest to sposób filmowania z punktu widzenia jednego lub naprzemiennie kilku bahaterów, pozwalający na postrzeganie świata przedstawionego w taki sposób, jak widzi go bohater.
Relacje pomiędzy obiektywem kamery a filmowanym obiektem buduje również ruch kamery. We wczesnym okresie rozwoju kina, gdy twórcy nie dysponowali lekkimi, mobilnymi urządzeniami, kamera była w zasadzie statyczna i filmowała z jednego punktu widzenia. Współczesne urządzenia cyfrowe pozwalają na dowolność, która często jest wzamacniana efektami komputerowymi. Najczęściej stosowane ruchy kamery to: jazda równoległa, najazd lub odjazd oraz panorama. Mogą być one również niezwykle skomplikowane. Ich celem jest budowanie atmosfery oraz konstruowanie złożonych sensów danej sceny.
Kiedy analizujemy filmy, skupiamy się głównie na fabule, grze aktorskiej czy ścieżce dźwiękowej. Uczestnicy i uczestniczki będą mieli okazję spojrzeć na film z nieco innej perspektywy i skupić swą uwagę na aspektach nie mniej ważnych niż wymienione składowe obrazu filmowego. Mianowicie na pracy kamery, a dokładnie kadrowaniu, kącie i punkcie widzenia oraz ruchach kamery. Wcielą się także w role filmowców i stworzą własne, krótkie filmowe dzieła.
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
potrafią wskazać najważniejsze pojęcia związane z pracą kamery;
wiedzą, czym jest kadr i znają typy planów filmowych;
potrafią wymienić podstawowe typy ruchu kamery oraz rodzaje wykorzystania kąta i punktu widzenia kamery;
doskonalą umiejętność świadomego odbioru obrazu filmowego;
doskonalą umiejętność analizy filmu;
poznają pracę operatora filmowego.
Przebieg zajęć
1.
Zapytaj uczestników i uczestniczki, dlaczego praca kamery pełni tak ważną rolę w procesie tworzenia filmu. Na co ma wpływ jej ruch i sposób, w jaki ustawimy kadr? Oczywiście bez kamery nie byłoby możliwe zarejestrowanie materiału filmowego, a bez możliwości, jakie daje nam wykorzystanie kadrowania, efektu ruchu czy odpowiedniego punktu i kąta widzenia kamery, twórcy nie byliby w stanie oddać w zamierzony sposób przedstawianego świata, jak i samej filmowej opowieści.
Odsłoń zapisane wcześniej na tablicy najważniejsze pojęcia związane z pracą kamery (kadr, kąt i punkt widzenia kamery, kompozycja obrazu, ruch kamery). Zapowiedz, że zapoznacie się bliżej z trzema z nich, wyłączając kompozycję obrazu, której poświęcone są osobne zajęcia (temat: Kompozycja obrazu filmowego).
2.
Podziel uczestników i uczestniczki na dwie grupy. Każdej z nich wręcz kopertę z wydrukowanymi typowymi planami filmowymi oraz obrazującymi je kadrami z filmu „Nikt nie woła” z 1960 roku w reżyserii Kazimierza Kutza (Typowe plany filmowe_instrukcja dla prowadzącego). Poproś, aby każda z grup spróbowała dobrać typ kadru do odpowiedniego zdjęcia. Zaproś reprezentantów obydwu grup do przedstawienia efektów ich pracy wraz z uzasadnieniem dokonanego przyporządkowania. Na koniec podaj prawidłowe rozwiązanie zadania.
3.
Dopisz na tablicy rodzaje wykorzystania kąta i punktu widzenia kamery (na wprost, z góry, z dołu; kamera subiektywna) oraz typy ruchów kamery (równoległa, najazd lub odjazd, panorama). Omów krótko każdy z nich (Kąt i punkt widzenia kamery oraz podstawowe ruchy kamery_materiał pomocniczy). Podkreśl pojęcia „kamera subiektywna” i „panorama”. Odtwórz dwa fragmenty filmów: jeden prezentujący subiektywizację punktu widzenia kamery (fragment filmu „Motyl i skafander” z roku 2007 w reżyserii Juliana Schnabela, 31 MIN. 03 SEK. – 32 MIN. 10 SEK.) oraz drugi obrazujący panoramiczny typ ruchu kamery (fragment filmu „Sanatorium pod klepsydrą” z roku 1973 w reżyserii Wojciecha Hasa, 21 MIN. 29 SEK. – 25 MIN. 00 SEK.). Zapytaj uczestników i uczestniczki, który fragment prezentuje subiektywny punkt widzenia kamery, a który panoramiczny ruch kamery?
4.
Podziel uczestników i uczestniczki na czteroosobowe grupy. Każdej z nich wręcz kamerę lub aparat fotograficzny z możliwością nagrywania filmów. Poproś o nagranie krótkiego filmu; w przypadku pierwszej połowy grup, prezentującego subiektywizację punktu widzenia kamery; w przypadku drugiej połowy zaś, panoramiczny typ ruchu kamery. Podaj także grupom wybrany przez siebie temat filmiku (ten sam dla wszystkich); opis scenki, która ma zostać nagrana oraz przygotowany wcześniej do niej, dialog bohaterów. Obejrzyjcie wspólnie gotowe prace wszystkich grup. Jeśli starczy czasu, omów z uczestniczkami i uczestnikami to, jak zmienia się rozumienie i odbiór scenki w zależności od zastosowanego ruchu kamery.
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestnicy i uczestniczki:
znają najważniejsze pojęcia związane z pracą kamery?
rozumieją, czym jest kadr i znają typy planów filmowych?
wiedzą, jakie są podstawowe typy ruchu kamery oraz rodzaje wykorzystania kąta i punktu widzenia kamery?
potrafią dokonać podstawowej analizy filmu?
znają specyfikę pracę operatora filmowego?
Opcje dodatkowe
Jeśli masz więcej czasu, zaproponuj wszystkim grupom nagranie dodatkowych filmików wykorzystujących w przypadku pierwszej połowy grup ujęcia z dołu i z góry, a w przypadku drugiej połowy grup – równoległy ruch kamery oraz najazd lub odjazd kamery.
