Zapytaj uczestników i uczestniczki, czy kiedyś korzystali z cudzego utworu? Jak to wyglądało? Poproś o podzielenie się na grupy po 3–4 osoby. Każda grupa otrzymuje materiał pomocniczy „Korzystanie z cudzego utworu” (ODT, DOC). W grupach oglądają i czytają materiały. Do fragmentów dopasowują słowa, które najlepiej opisują dany tekst.
45m
Bez Internetu
Ta lekcja jest częścią tematu Etyka i wartości na poziomie szkoła podstawowa 4-6.
Lekcja: Szanujmy twórców
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Dla nauczyciela
Kultura rozwija się dzięki nagromadzeniu twórczej aktywności kolejnych pokoleń. Ludzie zawsze korzystali z dorobku swoich poprzedników — stanowił on inspirację i punkt wyjścia dla nowych kreatywnych działań. Żaden utwór nie powstawał w próżni. Bez tradycji, pamięci o innych dziełach, wymiany informacji i pomysłów — kultura byłaby niemożliwa.
Dawniej zachodnioeuropejska twórczość artystyczna w wielkim stopniu opierała się na wielokrotnej realizacji tych samych schematycznych motywów. Dobitnym przykładem tego zjawiska jest malarstwo religijne — np. obrazy Stabat Mater.
Niegdyś dbanie o prawa twórcy nie miało wielkiego znaczenia w kulturze — w średniowieczu bardzo wiele utworów było anonimowych. Jednak dziś oryginalność jest jedną z głównych wyznaczników wartości artystycznej. Waga autorstwa jest charakterystyczna dla współczesnej kultury. Szczególną troską otaczamy również takie wartości jak własność prywatna. Zbyt duże podobieństwo nowego utworu do jakiegoś powstałego wcześniej spotyka się ze społeczną dezaprobatą, a nierzadko — z posądzeniem o plagiat.
Im wcześniej zachęcamy młodych ludzi do współuczestnictwa w kulturze i do własnych kreatywnych poszukiwań, tym lepiej. Ważne, aby mieli świadomość możliwości swobodnego korzystania ze skarbca spuścizny kulturowej. Jednocześnie jednak konieczne jest przekazanie im wiadomości o prawno-autorskich ograniczeniach wykorzystywania utworów, a także uwrażliwienie na problem plagiatowania.
Przy udostępnianiu innym fragmentu lub całości cudzego utworu, zawsze należy podać autora i zaznaczyć granice cytatu. W przeciwnym razie, popełniany jest plagiat. Plagiat to dosłowne przytoczenie treści innego dzieła przy jednoczesnym daniu do zrozumienia, że przytaczający jest jego autorem. Plagiat może przybierać formę m.in.:
- podpisania się własnym imieniem i nazwiskiem pod całością cudzego utworu;
- dosłownego cytowania bez wyraźnego, typograficznego oznaczenia cytatu (np. za pomocą kursywy lub cudzysłowu) oraz bez podania jego źródła (np. w formie klasycznego przypisu);
- wykorzystania fragmentów lub istotnych elementów cudzego utworu w innej konfiguracji lub po przeprowadzeniu w nich marginalnych zmian, bez podania ich źródła.
Stosowanie się do wytycznych prawa autorskiego jest przede wszystkim wyrazem szacunku dla talentu i wysiłków twórców. Nie wszyscy autorzy dbają jednak o uznawanie swoich praw. Np. memy są tworzone anonimowo, co sprawia, że z założenia stają się wspólnym dobrem całego internetu.
Dla ucznia
Każdy może wpaść na dobry pomysł pod wpływem innego utworu. Należy jednak pamiętać o prawach każdego twórcy. Nie można podpisywać się pod cudzą pracą i traktować jej jak swoją.
Cytat to wstawienie części lub całości innego utworu w twoją pracę. Przy cytowaniu należy:
- zaznaczyć granice wstawianego tekstu, np. za pomocą cudzysłowu;
- napisać, skąd cytat pochodzi — np. z jakiej książki lub artykułu;
- napisać, kto jest jego autorem.
Przykład: Julian Tuwim rozpoczął swój wiersz Lokomotywa słowami: „Stoi na stacji lokomotywa”.
Złamaniem praw autorskich jest plagiat. Dochodzi do niego, gdy ktoś przytacza inny tekst bez zaznaczenia, że nie jest jego autorem. Niektórzy kopiują cały tekst i podpisują się pod nim, tak jakby sami go stworzyli. To nie tylko niezgodne z prawem, ale też nie w porządku!
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Użytkownicy internetu często obawiają się korzystania z cudzych utworów, bo nie są pewni, czy korzystając z nich, postępują etycznie. Lekcja pomaga odróżnić zachowania etyczne od niewłaściwych.
Cele operacyjne
Uczestniczki i uczestnicy:
- wiedzą, że idee i utwory obecne w kulturze i mediach mogą służyć jako inspiracja dla innych twórców;
- rozumieją, że można korzystać z gotowego utworu na prawach cytatu;
- wiedzą, co to jest plagiat i rozumieją dlaczego plagiatowanie jest złe.
Przebieg zajęć
1.
2.
Uczestniczki i uczestnicy prezentują wyniki pracy w grupach. Powiedz, że te sposoby korzystania z utworów innych osób są właściwe. Poproś o podanie własnych przykładów na omówione sytuacje (inspiracja, cytat, podchwycenie pomysłu, nawiązanie do utworu). Jeśli podane przykłady będą dyskusyjne, podkreśl, że w sytuacjach niejasnych najlepiej jest uzyskać zgodę autora na wykorzystanie utworu.
3.
Uczestniczki i uczestnicy słuchają pierwszej części historii z materiału pomocniczego „Plagiat” (ODT, DOC). Dyskutują, co zyskała, a co straciła Katarzyna w opisanej sytuacji. Podziel tablicę na pół i z jednej strony wypiszcie zyski (oszczędziła czas, zyskała uznanie, dostała dobrą ocenę), z drugiej straty (strach przed odkryciem oszustwa, przed pytaniami o wiersz, nieczyste sumienie, to, że zamiast kreatywnie spędzić czas skupiła się na planowaniu oszustwa).
Przeczytaj drugą część historii. Uczestniczki i uczestnicy odpowiadają na pytanie, co czuł Tomasz (zdziwienie, żal, niepewność, co ma zrobić itp). Krótko wyjaśnij, czym jest plagiat, upewnij się, że wszyscy rozumieją ten termin.
Uczestnicy i uczestniczki dzielą się na grupy po 3–4 osoby. Każda grupa zastanawia się, co powinien zrobić Tomasz, żeby nie pozwolić na plagiat, a jednocześnie nie ujawniać, że pisze wiersze? Co powinna zrobić Katarzyna, kiedy zorientuje się, że człowiek, którego okradła, chodzi do tej samej szkoły?
4.
Poproś o krótkie podsumowanie pracy w grupach. Powiedz, że można korzystać z cudzych utworów, jeśli przestrzega się zasady podawania autora i źródła, skąd pochodzi fragment utworu. Podkreśl, że nigdy nie wolno podpisać się swoim nazwiskiem pod cudzym utworem. Zaznacz, że dotyczy to wszystkich rodzajów utworów: tekstów, obrazków, fotografii, muzyki, programów komputerowych itd.
Ewaluacja
Uczestniczki i uczestnicy:
- wiedzą, że można na różne sposoby korzystać z utworów innych osób;
- wiedzą co to jest plagiat;
- rozumieją, dlaczego plagiatowanie jest złe, oraz że szkodzi zarówno okradanemu jak okradającemu.
Opcje dodatkowe
Ćwiczenie 1 i 2 możesz połączyć. Zapytaj uczestniczki i uczestników, w jaki sposób korzystają z cudzych utworów. Przypomnij, że utwory to zdjęcia, obrazki, filmy, muzyka, teksty, dzieła sztuki itd. Na dużym arkuszu zapiszcie hasłami, do czego przydają się utwory innych (prace domowe, prezentacje, własna działalność twórcza, inspiracja itp.).
W nawiązaniu do ćwiczenia 3 uczestnicy mogą zaplanować i przedstawić scenkę rozmowy Katarzyny z Tomaszem.
wróć do spisu treściMateriały ?
materiał pomocniczy „Plagiat” (ODT, DOC)
materiał pomocniczy „Korzystanie z cudzego utworu” (ODT, DOC)
wróć do spisu treściZadania sprawdzające ?
Słowniczek ?
- kultura
- ogół ludzkich wytworów materialnych i niematerialnych takich jak: sztuka, nauka czy religia
- plagiat
- skopiowanie utworu (lub jego części) innego autora i przedstawienie pod własnym nazwiskiem
- cytat
- umieszczenie fragmentu czyjegoś utworu w swoim utworze
- inspiracja
- natchnienie, zapał twórczy
- utwór
- zdjęcia, filmy, wiersze, rysunki, piosenki, itp.
- prawa autorskie
- ogół praw, które przysługują twórcom, m.in. prawo do oznaczenia utworu własnym nazwiskiem lub pseudonimem, decydowania o jego publikacji oraz zarabiania na nim pieniędzy
- twórca
- autor utworów, czyli osoba, która wymyśliła i stworzyła tekst, rysunek itp.
- kompilacja
- połączenie różnych fragmentów