1%
Logo akcji 1%

Czy wiesz, że możesz nam pomóc rozwijać Edukację Medialną, przekazując 1% swojego podatku? To bardzo proste - wystarczy, że w zeznaniu podatkowym podasz nasz numer KRS 0000070056.

Dowiedz się więcej

x
Scenariusze zajęć, ćwiczenia, materiały

45m
Nie wymaga dostępu do Internetu
Bez Internetu

Ta lekcja jest częścią tematu Edukacja filmowa na poziomie szkoła ponadgimnazjalna.

Kompozycja obrazu filmowego

wróć do spisu treści

Wiedza w pigułce ?

Kompozycja obrazu filmowego jest kwestią niezwykle złożoną, na którą nakładają się aspekty związane z inscenizacją (takie jak scenografia, rekwizyty, oświetlenie, ekspresja aktorska, ruchy obiektów w kadrze i in.), pracą kamery (kadrowanie, punkty i kąty widzenia, ruchy kamery, ale też barwa i tonacja, ostrość, kontrasty), jak i montaż filmowy. Najprościej można powiedzieć, że na ostateczną kompozycję obrazu ma wpływ rzeczywistość profilmowa, warunki na planie zdjęciowym i montaż oraz udźwiękowienie, a nawet – w niektórych przypadkach – sytuacja odbiorcza, w której znajduje się widz (jeśli na przykład jego sposób oglądania filmu jest w jakiś sposób zakłócony).

Musimy pamiętać, że film jest uwikłany w historyczny i estetyczny rozwój sztuk wizualnych, dlatego też kompozycję obrazu filmowego możemy również analizować w odniesieniu do kompozycji obrazów malarskich, fotograficznych, a nawet schematów architektonicznych. Wielu reżyserów i operatorów czerpie inspiracje z malarstwa i w swoich filmach odtwarza czy reinterpretuje konkretne kompozycje malarskie. Warto przywołać filmy (m.in. „Brzezina”, „Panny z Wilka”, „Wesele” czy „Tatarak”), w których pojawia się wiele dosłownych cytatów z malarstwa choćby Leona Wyczółkowskiego, Jacka Malczewskiego czy Stanisława Wyspiańskiego.

Wielu reżyserów, dążąc do maksymalnego realizmu w ukazywaniu filmowego świata, decyduje się na kompozycję, którą moglibyśmy nazwać „minimalistyczną” czy „neutralną”. Świetnym przykładem użycia takiej stylistyki filmowej jest film „Cześć, Tereska” (reż. Robert Gliński, 2000). Zastosowane w nim środki mają sprawiać wrażenie rejestracji zdarzeń, a nie przemyślanej kompozycji filmowej. Dzięki temu świat, którym żyje tytułowa Tereska, ma nabrać cech autentyczności i umożliwić widzom identyfikację z tragicznym losem bohaterki. Warto pamiętać, że jest to rodzaj konwencji. Nawet najbardziej „minimalistyczna” i „neutralna” kompozycja pozostanie konstrukcją wywołującą określone wrażenie, którą można poddać interpretacji.

Inni twórcy dążą przede wszystkim do nasycenia stylistycznego. W związku z tym wybierają dla swoich filmów kompozycję, którą można nazwać „nadmiarową” bądź „znaczącą”. Przykładem może być „Matka Joanna od Aniołów” (reż.Jerzy Kawalerowicz, zdj. Jerzy Wójcik, 1960). W sekwencji ujęć tego filmu możemy dostrzec całe bogactwo środków inscenizacyjnych i operatorskich, które tworzą wieloznaczny i złożony efekt kompozycyjny. Są to między innymi: nietypowy punkt i kąt widzenia kamery, stosowanie kontrastów, kadrowanie i ruchy wewnątrzkadrowe. Wszystkie te zabiegi są dowodem kunsztu operatora (Jerzego Wójcika) i pełnią funkcję estetyczną. Przede wszystkim jednak taka forma kompozycji jest wyzwaniem dla widza, który zmuszony jest do interpretowania i odczytywania sensów z obrazów daleko odbiegających od przedstawień realistycznych.

wróć do spisu treści

Pomysł na lekcję ?

Pojęcie „kompozycja” zazwyczaj kojarzy nam się z utworem muzycznym. To w określony sposób wyselekcjonowane i zestawione ze sobą dźwięki. Z kompozycją mamy też jednak do czynienia w sztukach wizualnych m.in malarstwie, fotografii, a także w filmie. Ma ona wywołać w widzach określone uczucia, składa się na ostateczny efekt wizualny i wrażenia estetyczne z obioru danego dzieła. Warto przyjrzeć się bliżej rodzajom i tajnikom kompozycji oraz ich zastosowaniu w sztuce filmowej.

Cele operacyjne

Uczestnicy i uczestniczki:

  • potrafią wymienić rodzaje kompozycji w sztukach wizualnych i je scharakteryzować;
  • wiedzą, jakie środki realizacyjne mają wpływ na kompozycję obrazu w filmie;
  • potrafią wskazać dwie dominujące w kinie tendencje kompozycyjne;
  • doskonalą umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego;
  • doskonalą umiejętność świadomego odbioru filmu.

Przebieg zajęć

1.

Odsłoń zapisaną wcześniej na tablicy definicję kompozycji w sztukach wizualnych (z wyłączeniem rodzajów kompozycji). Zapytaj uczestników i uczestniczki, jak rozumieją tę definicję. Czy mogą ją przedstawić swoimi słowami? Czy mogą podać przykład kompozycji np. znajdujący się w sali lekcyjnej?

2.

Powiedz, że istnieją różne rodzaje kompozycji. Rozdaj uczestnikom i uczestniczkom karty pracy, w których zostały wymienione najważniejsze z nich (Rodzaje kompozycji w sztukach wizualnych_karta pracy). Poproś o przeczytanie zawartości kart. Zadaniem uczestników i uczestniczek będzie obejrzenie pokazu slajdów prezentującego dzieła sztuki i kadry filmowe (Pokaz slajdów_instrukcja dla prowadzącego) oraz przyporządkowanie numerów poszczególnych slajdów do odpowiedniego rodzaju kompozycji wymienionego w karcie. Ponów pokaz slajdów, żeby każdy mógł sprawdzić, czy dokonał właściwego przyporządkowania. Na koniec sprawdźcie poprawność podanych przez uczestników i uczestniczki odpowiedzi.

3.

Odsłoń zapisane wcześniej na tablicy środki realizacyjne mające wpływ na kompozycję obrazu filmowego (Co ma wpływ na kompozycję obrazu filmowego?_instrukcja dla prowadzącego). W miejscu kilku z nich (zaznaczonym w instrukcji dla prowadzącego podkreśleniem) pozostaw wolne, wykropkowane miejsca. Podziel uczestników i uczestniczki na cztery grupy. Każdej z nich wręcz rebus oznaczony numerem odpowiadającym wolnemu miejscu na schemacie (Rebusy_ instrukcja dla prowadzącego). Zadaniem poszczególnych grup będzie rozwiązanie rebusa i tym samym rozszyfrowanie brakującego wyrazu oraz zapisanie go w odpowiednim miejscu na tablicy.

4.

Powiedz, że w filmie mamy do czynienia z dwoma dominującymi tendencjami kompozycyjnymi:

• minimalistyczną (neutralną) – prostą stylistyką filmową; gdzie zastosowane środki mają sprawić, by wydawało się, że rzeczywistość filmowa nie jest zakomponowana, lecz zarejestrowana bez żadnych interwencji i przekształceń;

• nadmiarową (znaczącą) – precyzyjną, dopracowaną stylistyką, gdzie widać bogactwo środków inscenizacyjnych i operatorskich, które składają się na efekt kompozycyjny.

Pokaż uczestnikom i uczestniczkom fragmenty dwóch filmów: jednego, w którym mamy do czynienia z kompozycją minimalistyczną („Cześć Tereska” w reżyserii Roberta Glińskiego, 18 MIN. 00 SEK. – 20 MIN. 25 SEK.) oraz drugiego prezentującego kompozycję nadmiarową („Matka Joanna od Aniołów” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, 38 MIN. 25 SEK. – 41 MIN. 04 SEK.). Zapytaj, czy uczestnicy i uczestniczki potrafią określić, w którym fragmencie została wykorzystana która tendencja kompozycyjna. Poproś o uzasadnienie wypowiedzi. Na koniec podaj poprawną odpowiedź.

Wybierz po dwa kadry z każdego z fragmentów filmów i zaproponuj uczestnikom i uczestniczkom ich analizę pod względem kompozycyjnym. Ćwiczenie przeprowadź, prezentując stop klatki z wybranych kadrów.

Ewaluacja

Czy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestnicy i uczestniczki:

  • potrafią wymienić rodzaje kompozycji w sztukach wizualnych i je scharakteryzować?
  • wiedzą, jakie środki realizacyjne mają wpływ na kompozycję obrazu w filmie?
  • potrafią wskazać dwie dominujące w kinie tendencje kompozycyjne?
  • potrafią dokonać analizy i interpretacji dzieła filmowego?

Opcje dodatkowe

Jeśli masz więcej czasu, wręcz uczestnikom i uczestniczkom wydrukowane kartki z napisami „kompozycja minimalistyczna” i „kompozycja nadmiarowa” oraz na osobnych kartkach ich definicje. Poproś, aby po obejrzeniu obydwu fragmentów filmów uczestnicy i uczestniczki spróbowali dobrać rodzaj kompozycji do właściwej definicji oraz zaprezentowanego urywka z filmowego dzieła. Zaproś chętne osoby do przedstawienia efektów swojej pracy i uzasadnienia, dlaczego właśnie w taki, a nie inny sposób zestawili ze sobą pojęcie, definicję i filmowy fragment.

wróć do spisu treści

Materiały ?

wróć do spisu treści

Zadanie dla ucznia ?

Zadanie 1

Uzupełnij zdania:

minimalistycznaznaczącadynamicznaharmonijnąpraca kamery, montaż i udźwiękowienie filmu
  • Kompozycja w sztukach wizualnych to układ elementów zestawionych ze sobą w taki sposób, aby tworzyły one całość.
  • Rodzaj kompozycji, w której przeważają ukośne układy elementów postrzegane przez oko ludzkie jako ruchome, to kompozycja .
  • Wpływ na kompozycję obrazu filmowego mają inscenizacja, .
  • Kompozycja neutralna to inaczej kompozycja .
  • Kompozycja nadmiarowa to inaczej kompozycja .
wróć do spisu treści

Słowniczek ?

kompozycja obrazu (sztuki wizualne)
kompozycja minimalistyczna w filmie
kompozycja nadmiarowa w filmie

Zobacz cały słowniczek.

wróć do spisu treści

Czytelnia ?

  • Maria Porzęcka, Galeria. Sztuka patrzenia. Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2003.
  • Ł. Kacperczyk, Fotografia dla początkujących - kompozycja i kadrowanie [online], Szeroki Kadr [dostęp: 30.10.2014], Dostępny w Internecie: http://www.szerokikadr.pl/poradnik/fotografia-dla-poczatkujacych-kompozycja-i-kadrowanie.
wróć na górę