Lekcja: Domena publiczna
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Kultura jest jak wielka kamienica, której nigdy nie przestajemy budować. Na już ułożonych cegłach kładziemy kolejne piętra tekstów i znaczeń. Kultura rozwija się w czasie. Jej rozwój uzależniony jest od tego, czy mamy prawo do korzystania z osiągnięć naszych poprzedników.
Domena publiczna to wszystkie te utwory, do których nikt nie posiada autorskich praw majątkowych. Oznacza to, że znajdujących się w domenie publicznej dzieł można swobodnie i bezpłatnie używać — poznawać je, kopiować i rozpowszechniać, opracowywać na nowo i twórczo przekształcać. W Polsce prawa majątkowe wygasają po 70 latach po śmierci autora. Uważa się, że właśnie domena publiczna jest warunkiem swobodnego rozwoju kultury i nauki. Dzięki domenie publicznej mogą działać biblioteki internetowe, muzea i różne archiwa. Inna nazwa domeny publicznej to „własność publiczna państwa”, a więc każdego z nas.
Jakie dzieła znajdują się w domenie publicznej?
- te, do których wygasły autorskie prawa majątkowe (prawa te są ograniczone w czasie i zbywalne);
- te, które nigdy nie podlegały autorskim prawom majątkowym;
- materiały urzędowe — m.in. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, ustawy i rozporządzenia.
Pamiętaj, że osobiste prawa autorskie nie wygasają nigdy. Zawsze pamiętaj o podaniu nazwiska autora.
W świetle prawa twórca nie może sam zdecydować o umieszczeniu utworu w domenie publicznej. Utwory przechodzą do domeny publicznej automatycznie kiedy mija 70 lat od śmierci ich autorów, dokładnie z początkiem każdego kolejnego roku. Dlatego 1 stycznia możesz świętować nie tylko Nowy Rok, lecz także to, że rośnie wspólne dobro całego społeczeństwa — wolna kultura.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Domena publiczna jest wspólnym dobrem społeczeństwa. Wiedza, co można robić z utworami znajdującymi się w domenie publicznej jest potrzebna, żeby zrozumieć znaczenie domeny publicznej dla kultury. Czy można sobie wyobrazić świat bez domeny publicznej?
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
- wiedzą, co to jest domena publiczna;
- potrafią wyjaśnić, jakie korzyści ma społeczeństwo z domeny publicznej;
- wiedzą, że utwory przechodzą do domeny publicznej po 70 latach od śmierci autora;
- potrafią obliczyć czas przejścia utworów do domeny publicznej.
Przebieg zajęć
1.
Rozdaj uczestnikom i uczestniczkom do przeczytania wydrukowaną „Wiedzę w pigułce”. Następnie poproś uczestników i uczestniczki, żeby przenieśli się do świata, w którym domena publiczna nie istnieje, a prawa autorskie trwają wiecznie. Jak będzie taki świat wyglądał? Poproś najpierw o wypisanie pomysłów indywidualnie po jednym na jednej karteczce, potem zacznijcie burzę mózgów. Przypomnij zasady burzy mózgów. Pojawiające się pomysły zapisujcie na tablicy. Pytanie pomocnicze, które możesz zadać:
- Ilu spadkobierców mógłby mieć teraz Homer?
- Czy byłoby możliwe pozyskanie zgody od nich wszystkich?
- Czy mogłyby powstać dzieła bazujące np. na Odysei albo Antygonie?
Spróbujcie wspólnie podsumować, dlaczego domena publiczna jest potrzebna.
2.
Zapytaj uczestników i uczestniczki o ich ulubione filmy, książki, komiksy, zdjęcia, grafiki, obrazy. Zapisuj je na tablicy. Poproś, żeby każdy wybrał jeden z wypisanych na tablicy utworów. Przypomnij, że większość utworów w tym momencie objętych jest prawem autorskim. Jednak nie trwa to wiecznie. Po 70 latach od śmierci autora przechodzą one do domeny publicznej. Poproś, żeby każdy w przybliżeniu obliczył, kiedy utwór, który wybrali przejdzie do domeny publicznej i ile oni wtedy będą mieć lat. Poproś o prezentację wyników obliczeń.
3.
Podziel uczestników i uczestniczki na 4 grupy. Wyobraźcie sobie, że macie już tyle lat, ile potrzeba, i utwory, które wybraliście, znajdują się w domenie publicznej. Odpowiedzcie na pytania: co można zrobić z tą książką, obrazami czy filmem, jeśli są one w domenie publicznej. Pamiętajcie, że można je kopiować, rozpowszechniać, opracowywać na nowo i twórczo przekształcać. Podaj przykład, że kiedy Myszka Mickey będzie w domenie publicznej, będzie można namalować jej wizerunek na ścianie szkoły. Kiedy Gwiezdne Wojny trafią do domeny, będziecie mogli zagrać scenę z tego filmu, nakręcić ją na kamerze i wrzucić do sieci. Poproś uczestników i uczestniczki o wypisanie na kartkach ich pomysłów na temat wybranych utworów. Podejdź do grup, jeśli potrzebują pomocy, podpowiedz im, jak można opracować na nowo książkę, twórczo przekształcić obrazy. Poproś grupy o prezentację swoich pomysłów, zapisujcie je na tablicy. Podsumuj, jakie możliwości daje domena publiczna.
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestniczki i uczestnicy:
- wiedzą, co to jest domena publiczna?
- potrafią wyjaśnić, jakie korzyści ma społeczeństwo z domeny publicznej? (–> Rozważ realizację modułu Dozwolony użytek )
- wiedzą, że utwory przechodzą do domeny publicznej po 70 latach od śmierci autora?
- potrafią obliczyć czas przejścia utworów do domeny publicznej?
Opcje dodatkowe
Rozdaj uczestnikom i uczetniczkom materiał pomocniczy „Świat domeny publicznej” (ODT, DOC). Poproś, żeby go przeczytali, a następnie w dwójkach wypisali, co można robić w świecie domeny publicznej. Teraz razem z całą grupą wymieńcie swoje pomysły. Poproś jedną osobę, żeby zapisywała przykłady na tablicy. Dopiszcie inne pomysły, które nie pojawiły się w tekście. Spróbujcie wspólnie podsumować, jaką korzyścią jest domena publiczna dla społeczeństwa.
wróć do spisu treściMateriały ?
wróć do spisu treściZadania sprawdzające ?
wróć do spisu treściSłowniczek ?
- integralność utworu
- jedno z osobistych praw autora, nakazuje zachowanie w nienaruszonym kształcie formy i treści utworu.
- domena publiczna
- zbiór utworów będących dobrem wspólnym, do których prawa autorskie wygasły (np. utwory Chopina) oraz utwory, które nigdy nie były chronione, bo zostały stworzone przed powstaniem prawa autorskiego.
- osobiste prawa autorskie
- prawa niezbywalne chroniące więź twórcy z utworem. Jest to prawo do m.in. oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, decydowania o tym w jaki sposób jest po raz pierwszy rozpowszechniony, wykorzystywany i jakie zmiany mogą zostać wprowadzone w jego formie lub treści. Osobiste prawa autorskie trwają wiecznie i nie można ich przekazać na rzecz innych osób.
- majątkowe prawa autorskie
- prawo twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Jest to prawo zbywalne, co oznacza, że twórca może przenieść je na inne osoby lub udzielić zezwolenia na korzystanie z utworu (za wynagrodzeniem lub bez). Trwanie majątkowych praw autorskich jest ograniczone w czasie (70 lat po śmierci autora).
Zobacz cały słowniczek.
wróć do spisu treściCzytelnia ?
