Podziel uczestniczki i uczestników na 5-osobowe grupy. Grupom daj do przeczytania „Wiedzę w pigułce”. Rozdaj każdej grupie kartę pracy „Działania - zadanie” (ODT, DOC). Poproś uczestniczki i uczestników o zastanowienie się, co według nich jest legalne, a co nie. Przedziel tablicę na 2 części, podpisz jedną „MOŻNA”, a drugą część „NIE MOŻNA”. Poproś uczestniczki i uczestników, żeby podchodzili i stopniowo dopisywali czynności po odpowiedniej stronie tablicy. W ten sposób na koniec ćwiczenia stworzycie wspólną listę. Następnie poproś uczestniczki i uczestników, żeby przyjrzeli się stworzonej wspólnie liście. Zapytaj, czy ktoś ma jakieś wątpliwości albo czy według kogoś jakaś czynność powinna znaleźć się w innej kolumnie. Przyjrzyj się liście, popraw ją, jeśli trzeba, i wyjaśnij dlaczego. Skorzystaj z pomocy dla osoby prowadzącej „Działania - rozwiązanie” (ODT, DOC)
45m
Bez Internetu
Ta lekcja jest częścią tematu Prawo na poziomie gimnazjum.
Lekcja: Dozwolony użytek
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
W świetle prawa autorskiego z utworów innych osób możesz korzystać jedynie za ich zgodą. Są jednak pewne czynności, które takiej zgody nie wymagają. Nazywamy je dozwolonym użytkiem.
Na tej zasadzie wszyscy korzystamy z książek w bibliotekach, oglądamy dzieła sztuki w muzeach oraz szukamy materiałów w archiwach.
Bez zgody autora możesz także:
- cytować
- kopiować
- ściągać z internetu
- rozpowszechniać wśród rodziny i znajomych
Cytat to fragment utworu, który zamieszczasz w swoim dziele. Może to być część opowiadania w wypracowaniu albo krótki fragment ulubionego teledysku wmontowany do filmu. Krótkie utwory można cytować w całości. Cytat zawsze powinien mieć uzasadnienie i być osadzony w odpowiednim kontekście. Pamiętaj o tzw. opisaniu cytatu, czyli podaniu autora i tytułu.
Możesz kopiować utwory, ale rozpowszechnianie jest dozwolone tylko wśród rodziny i znajomych. To oznacza, że piosenkę możesz skopiować przyjacielowi, ale nie możesz zamieścić jej w internecie, gdzie dostęp do niej będą mieli wszyscy. Nie wolno też wykorzystywać utworów bez pozwolenia w celach komercyjnych, czyli zarabiać na nich pieniędzy.
Ściąganie z internetu? Jest legalne. Przecież każda czynność w sieci to ściąganie danych. Nie wolno udostępniać dzieł innych twórców w sieci, ale ściąganie ze stron lub za pomocą różnych programów jest dozwolonym użytkiem.
Uwaga! Pamiętaj, że programy P2P takie jak BitTorrent jednocześnie pobierają i udostępniają informacje. Dlatego nie wolno ich wykorzystywać do utworów pod ochroną praw autorskich. Wolno z nich korzystać do dzielenia się utworami z domeny publicznej lub opublikowanymi na wolnych licencjach.
Bardzo wiele instytucji — takich jak szkoły, biblioteki czy prasa — posiada specjalne dodatkowe uprawnienia dozwolonego użytku. W szkołach podczas lekcji możecie używać wszystkich materiałów, także tych pod ochroną praw autorskich, za darmo i bez konieczności uzyskania pozwolenia.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Znajomość prawa autorskiego jest potrzebna, żeby móc korzystać z kultury w sposób legalny. Dzięki tym zajęciom uczestniczki i uczestnicy dowiadują się, czym jest dozwolony użytek, z czego wynika i do jakich sytuacji się odnosi.
Cele operacyjne
Uczestniczki i uczestnicy:
- rozumieją, czym jest dozwolony użytek;
- wiedzą, co można robić w ramach dozwolonego użytku;
- znają warunki prawidłowego cytowania;
- potrafią cytować zasoby internetowe.
Przebieg zajęć
Poproś uczestniczki i uczestników o zastanowienie się i wypisanie na oddzielnych karteczkach czynności, co do których mają wątpliwości, czy nie naruszają prawa autorskiego (jedna czynność na jednej karteczce). Następnie poproś uczestniczki i uczestników, żeby po kolei odczytywali kartki i umieszczali je we wspólnej, widocznej przestrzeni. Możecie zrobić to na podłodze, złączyć kilka stołów albo użyć tablicy z magnesami lub szpilkami, jeśli taką macie. W trakcie dokładania kartek przez kolejne osoby wspólnie grupujcie je, jeśli pasują do którychś już wyłożonych. Zastanówcie się wspólnie nad czynnościami. Zapytaj, które z nich są rozpowszechnianiem utworów wśród „osób pozostających w związku osobistym” — wyjaśnij, co to oznacza. Postaraj się, aby uczestniczki i uczestnicy sami znaleźli odpowiedzi. Korzystaj z pojęcia dozwolonego użytku i cytatu z Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Materiał pomocniczy „Art. 23. z Ustawy o prawie autorskim” (ODT, DOC) możesz rozdać uczestniczkom i uczestnikom.
Przypomnij warunki prawidłowego cytowania (patrz „Wiedza w pigułce”). Zapytaj grupę o pokazanie fragmentu filmu — w jakich sytuacjach będzie to cytowaniem, a w jakich nie. Skopiowanie fragmentu wywiadu — kiedy będzie cytowaniem, a kiedy nie? Zapytaj grupę, czy następujące sytuacje mieszczą się w prawidłowym cytowaniu: cytat, ale bez podania autora i źródła (oznaczenie cytatu), cytat wpisany w tekst i niczym się z niego niewyróżniający (rozpoznawalność cytatu), długi cytat z bardzo krótkim komentarzem (cytat jest pomocniczy). Dopytaj, jaki warunek nie jest spełniony w każdej sytuacji. Pojawiające się warunki dobrego cytatu zapisujcie na tablicy.
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć uczestniczki i uczestnicy:
- rozumieją, czym jest dozwolony użytek?
- wiedzą, co można robić w ramach dozwolonego użytku?
- potrafią cytować zasoby internetowe?
Opcje dodatkowe
Zapytaj uczestniczki i uczestników o podanie przykładów kopiowania. Wypisz je na jednej części tablicy w formie mapy myśli. Teraz na drugiej części tablicy napisz „kradzież” i poproś o podanie przykładów. Wypisz je w formie mapy myśli od słowa kradzież. Zapytaj, jaka jest różnica między kopiowaniem a kradzieżą. Zadaj pytanie: „Czy kopiowanie w dobie mediów cyfrowych można nazywać kradzieżą?”. Zwróć uwagę, że media cyfrowe umożliwiły praktycznie bezkosztowe kopiowanie. Nie da się porównywać kopiowania pliku do kopiowania książki na prasie drukarskiej. Podsumuj, że w świecie, w którym korzystamy z innych technologii, potrzeba innych zasad, praw i pojęć do opisywania go.
Opcjonalnie: obejrzyjcie minutową animację Copy is not theft.
Ćwiczenie 3 możesz rozszerzyć o tworzenie definicji cytatu. Poproś uczestniczki i uczestników, żeby w parach stworzyły definicję cytatu: „Co to jest cytowanie?”. Poproś pary o przedstawienie swoich definicji. Zapytaj o sytuacje, w których cytują. Dopytaj o np. fragmenty wierszy w wypracowaniach.
wróć do spisu treściMateriały ?
- Materiał pomocniczy „Art. 23. z Ustawy o prawie autorskim” (ODT, DOC)
- Karta pracy „Działania - zadanie” (ODT, DOC)
- Pomoc dla osoby prowadzącej „Działania - rozwiązanie” (ODT, DOC)
Kopiowanie to nie kradzież. Animacja, tekst, melodia - Nina Paley, aranżacja - Nik Phelps; wokal - Connie Champagne, napisy polskie - Weronika Paszewska, źródło: http://www.youtube.com/watch?v=fnQzDbM-u0w, licencja CC BY-SA.
Zadania sprawdzające ?
Słowniczek ?
- dozwolony użytek
- możliwość nieodpłatnego korzystania z dzieła bez zgody posiadacza praw majątkowych. Dozwolony użytek osobisty oznacza możliwość korzystania z dzieła, jak również kopiowanie go na użytek własny lub osób bliskich. Istnieje także dozwolony użytek publiczny, z którego korzystają biblioteki, muzea, archiwa i szkoły.
- monopol autorski
- prawo autora do kontrolowania tego kto i jak wykorzystuje jego utwór.
- cytat
- włączanie urywków utworów lub całości drobnych utworów do własnego dzieła.
- technologia peer2peer
- model komunikacji w sieci komputerowej, który zapewnia każdemu użytkownikowi takie same prawa (w przeciwieństwie do modelu klient-serwer, w którym klient musi polegać na serwerze). W sieciach P2P każdy komputer może jednocześnie pełnić zarówno funkcję klienta, jak i serwera. Cała komunikacja obywa się bez pośrednictwa centralnego serwera co zapewnia jej elastyczność i brak ograniczeń dla nowych użytkowników przed przyłączeniem się. Najpopularniejszymi systemami opartymi o model P2P są sieci wymiany plików takie jak BitTorrent oraz komunikatory, np. Skype
Czytelnia ?
- Czerniawski Piotr, Lipszyc Jarosław, Wilkowski Marcin, Pierwsza pomoc w prawie autorskim, [online], [dostęp: 14.02.2013], Dostępny w Internecie: http://prawokultury.pl/publikacje/pierwsza-pomoc/
- Grodecka Karolina, Śliwowski Kamil, Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych, [PDF], [dostęp: 14.02.2013], Dostępny w Internecie: http://koed.org.pl/wp-content/uploads/2012/03/OZE_przewodnik_v4.pdf