Scenografia, charakteryzacja, kostiumy i aktorzy filmowi

Film może być realizowany w różnych miejscach: w plenerze, we wnętrzach naturalnych bądź specjalnie tworzonych. Ważnym elementem tworzenia kreacji scenograficznej jest wybór miejsca inscenizacji. Zdarza się, że zdjęcia są realizowane w miejscu rozgrywania się akcji filmu, tak jak w filmie „Warszawa” (reż. Dariusz Gajewski, 2003), lecz nie jest to regułą. Ulice przedwojennej Warszawy z filmu „Vabank” (reż. Juliusz Machulski 1981) grają ulice Piotrkowa Trybunalskiego. Postęp technologiczny umożliwia wygenerowanie stosownej scenerii, tak się stało w wypadku filmu „Pianista” (reż. Roman Polański). Często nawet w sytuacji, gdy miejsce akcji filmowej realnie istnieje, jest ono zastępowane duplikatem lub modelem tworzonym na potrzeby filmu. Dzieje się tak ze względów technicznych, ekonomicznych lub artystycznych. Właściwości danej scenerii (nastrój opowieści, cechy epoki itp.) można tworzyć za pomocą zabiegów scenograficznych np. usunięcie zbędnych elementów przestrzeni naturalnej (jak np. znaki drogowe w filmie historycznym), dodawanie rekwizytów (właściwe dla epoki pojazdy) lub zastosowanie odpowiednich barw i efektów (śnieg, mgła).

Dopełnieniem scenografii są oczywiście kostiumy; dzięki nim widzowie łatwo rozpoznają gatunek filmowy (np. western lub film płaszcza i szpady), epokę czy krąg kulturowy fabuły filmowej. Są kreacją, a nie prostym odtworzeniem prawdy historycznej. Dookreślają one postacie, mówią o ich profesji, statusie społecznym czy charakterze. Podobną funkcię pełni charakteryzacja. Warto pamiętać, że kostiumem filmowym jest także nagie ciało aktora.

Aktor filmowy ma szczególny status, różny od tego, z którym mamy do czynienia w teatrze. Aktor teatralny ma za zadanie odegranie roli w trakcie trwania spektaklu, w stałym porządku scen. To właśnie on odpowiada za wrażenie spójności fabularnej, emocjonalnej i czasoprzestrzennej. Jego zadaniem jest wypełnienie przestrzeni sceny i widowni, skupienie na sobie uwagi wszystkich widzów. Aktor teatralny powinien mieć opanowaną bardzo ekspresywną grę aktorską, która przeniesiona na ekran w początkowych latach rozwoju kina okazała się nie do zaakceptowania przez widzów.

Aktor filmowy powinien mieć świadomość medium i swojego ciała. Jego praca polega na analitycznym budowaniu roli, na rozbiciu spójnej konstrukcji bohatera na poszczególne sceny, ujęcia, dialogi, ruchy, gesty. Jego ekspresja jest rejestrowana przez kamerę, która umożliwia obserwację z bliska – gesty i ruchy powinny być bardziej powściągliwe, często ograniczające się tylko do wybranych części ciała. Profesjonalny aktor filmowy zdaje sobie sprawę z faktu, że w filmie nie jest fizycznie obecny. Widzowie obcują z postacią, z bohaterem. Wielu wybitnych aktorów potrafi nadać postaci indywidualny rys.

Pomysł na lekcję ?

Scenografia, charakteryzacja, kostiumy i aktorzy tworzą wspaniały filmowy świat, który tak bardzo wciąga widzów – fascynuje ich i dostarcza wielu wzruszeń. Jakie zbiegi scenograficzne stosują filmowi twórcy? Jak kostiumy i charakteryzacja wpływają na odbiór postaci? Czym różni się aktorstwo teatralne i filmowe? To niektóre z wielu pytań, na które otrzymają odpowiedzi uczestnicy i uczestniczki zajęć „Scenografia, charakteryzacja, kostiumy i aktorzy filmowi”.

Cele operacyjne

Przebieg zajęć

Poproś uczestników i uczestniczki, aby przed zajęciami wysłuchali wywiadów z Januszem Gajosem oraz Jerzym Stuhrem, będących wstępem do części dzisiejszej lekcji, podczas której poznają m.in. niektóre z tajników gry aktorskiej, tworzenia scenografii filmowej, a także doboru kostiumów i charakteryzacji w filmie. Zapytaj, jakie cele próbują osiągnąć aktorzy, pracując nad swoją rolą? W jakim celu z kolei przy realizacji produkcji filmowej zatrudniani są scenografowie, charakteryzatorzy i kostiumolodzy? Wszyscy ci twórcy, pracując indywidualnie, a także współpracując ze sobą, chcą wykreować dla widza niezwykły świat filmowej opowieści. Czy uczestnicy i uczestniczki potrafią podać przykład filmu, w którym praca wyżej wymienionych twórców zrobiła na nich szczególne wrażenie? Zapowiedz, że do sztuki aktorskiej, o której tak ciekawie w wywiadach opowiadali Janusz Gajos i Jerzy Stuhr, wrócicie na końcu zajęć. Teraz natomiast zajmiecie się tym, co niezmiernie pomaga aktorom w tworzeniu i odgrywaniu ról filmowych, a więc dobrze dobraną scenografią, charakteryzacją oraz kostiumami.

Powiedz, że w filmie mamy do czynienia z dwoma rodzajami scenografii (przestrzeni profilmowej). Są to bądź naturalne (istniejące) plenery lub wnętrza, bądź skonstruowane specjalnie na potrzeby filmu. Właściwości scenerii filmowej można tworzyć za pomocą rozmaitych zabiegów scenograficznych np. usunięcia zbędnych elementów przestrzeni naturalnej, dodania rekwizytów (np. właściwych dla danej epoki) lub zastosowania odpowiednich efektów (np. śnieg, mgła). Pokaż uczestnikom i uczestniczkom trzy fragmenty filmów, do których – z przyczyn technicznych, ekonomicznych lub artystycznych – musiała powstać specjalnie skonstruowana scenografia: fragment filmu „Pianista” z roku 2002 w reżyserii Romana Polańskiego (1 H 50 MIN. 47 SEK. – 1 H 51 MIN. 36 SEK.), fragment filmu „Odyseja kosmiczna” z roku 1968 w reżyserii Stanleya Kubricka (44 MIN. 20 SEK. – 44 MIN. 53 SEK.), fragment filmu „Seksmisja” z roku 1983 w reżyserii Juliusza Machulskiego (26 MIN. 13 SEK. – 27 MIN. 00 SEK.).

Podziel uczestników i uczestniczki na trzy grupy. Poproś o udzielenie odpowiedzi na pytanie, z jakich ich zdaniem powodów twórcy poszczególnych filmów tworzyli do nich specjalne scenografie – technicznych, ekonomicznych, artystycznych, a może jeszcze innych. Zaproponuj, aby każda z grup spróbowała podać kilka przykładów scenografii, które z wymienionych już trzech względów musiałyby zostać od podstaw stworzone przez twórców filmowych (np. gabinet prezydenta Stanów Zjednoczonych, szczyt Himalajów, pokład okrętu podwodnego). Zaproś reprezentantów poszczególnych grup do zaprezentowania wyników ich pracy.

Odsłoń zapisane wcześniej na tablicy informacje dotyczące kostiumów i charakteryzacji w filmie (Kostiumy i charakteryzacja w filmie_materiał pomocniczy (ODT, DOC)). Przeczytaj je głośno. Poproś uczestników i uczestniczki o pozostanie w swoich grupach. Każdej z nich wręcz wydrukowany kadr z filmu prezentujący jednego z jego bohaterów (Postacie z filmów_instrukcja dla prowadzącego (ODT, DOC)). Poproś, by każda z grup puściła wodze fantazji i spróbowała na podstawie wyglądu postaci stworzyć jej profil, m.in. określić cechy charakteru, profesję czy status społeczny. Zaproś reprezentantów każdej z grup do przedstawienia efektów swojej pracy. Na koniec ujawnij faktyczny profil bohaterów filmowych, którzy zostali ujęci w kadrach wykorzystanych podczas realizacji zadania.

Podsumuj ćwiczenie, mówiąc, że na przykładzie przedstawionych charakteryzacji i kostiumów możemy dostrzec, jak wielkie mają one znaczenie dla zbudowania porządanego profilu bohatera. Mogą także w bardzo znaczący sposób pomóc aktorowi w stworzeniu wiarygodnej, spójnej postaci.

Podziel uczestników i uczestniczki na dwie grupy. Wręcz każdej z nich kopertę ze zdaniami opisującymi zasady gry aktorskiej (Aktorstwo teatralne i filmowe - instrukcja dla prowadzącego (ODT, DOC)). Zadaniem obydwu grup będzie podzielenie zasad na dwie części. W jednej powinny się znaleźć te odwołujące się do aktorstwa filmowego, w drugiej do aktorstwa teatralnego. Poproś obie grupy o podanie rozwiązania zadania. Na koniec podaj poprawny podział.

Ewaluacja

Opcje dodatkowe

Jeśli masz więcej czasu, odsłoń zapisany wcześniej na tablicy cytat: „Profesjonalny aktor filmowy to taki, który zdaje sobie sprawę z faktu, że w filmie tak naprawdę nie istnieje, że fizycznie nie jest obecny; a zamiast niego widzowie obcują z postacią, z bohaterem” (dr hab. Wojciech Michera, cytat z materiałów do kursu „Film jako opowieść” realizowanego przez Uniwersytet Warszawski). Zapytaj uczestników i uczestniczki, czy zgadzają się z tym zdaniem i poproś o uzasadnienie odpowiedzi. Czy mogą podać kreacje aktorskie, które zrobiły na nich największe wrażenie? W jakim stopniu i w jaki sposób odzwierciedlały powyższy opis profesjonalnego aktora?

Scenografia, charakteryzacja, kostiumy i aktorzy filmowi

Wiedza w pigułce ?

Pomysł na lekcję ?

Cele operacyjne

Przebieg zajęć

Ewaluacja

Opcje dodatkowe

Materiały ?

Zadanie dla ucznia ?

Zadanie 1

Słowniczek ?

Czytelnia ?