Porównanie sposobu zaprezentowania informacji w wielu różnych źródłach pozwala na celniejszą ocenę, który materiał będzie dla ciebie najprzydatniejszy. Sprzyja również krytycznemu spojrzeniu na dostępne źródła — dzięki temu łatwiej możemy wskazać intencję nadawcy, a także stopień wiarygodności przekazu.
Jednym z najważniejszych czynników kształtujących przekazy medialne jest intencja nadawcy — a więc to, co chciał osiągnąć poprzez rozpowszechnienie utworu czy tekstu. Wpływa na nią nie tylko cel czy funkcja komunikatu (np. zareklamowanie, przekonanie do danego poglądu czy informowanie), lecz także jego grupa docelowa. W inny sposób mówi się do młodzieży, w inny do dorosłych; w inny do znawców dziedziny, inaczej do laików.
Rzadko kiedy zdarzają się bezstronne artykuły, a i one przekazują tylko wybrane informacje na dany temat. Oddzielenie opinii od faktów jest kluczowe w krytycznej ocenie tekstów. Dzięki niej możesz uniknąć manipulacji, a także nieświadomego przyjmowania perspektywy autora. Większość materiałów dostępnych w internecie zawiera opinie ich twórców. Nawet jeśli na pierwszy rzut oka artykuł jest informacyjny, podczas uważnej lektury można dostrzec wyznaczniki subiektywnego punktu widzenia.
Zlewanie się informacji i opinii łatwo zaobserwować w reklamach. Z jednej strony opowiadają one o produkcie, z drugiej zaś przedstawiają jego subiektywną ocenę. Podczas odbioru przekazów medialnych warto zwracać uwagę na pojawianie się takich oceniających określeń.
Na to, w jaki sposób prezentowane są informacje, wpływają nie tylko opinie autorów. Również zastosowany gatunek medialny narzuca określony sposób mówienia o danym temacie: czego innego oczekujemy od felietonu, a czego innego od radiowego wydania wiadomości. Charakter i ograniczenia źródła zależą również od kanału komunikacyjnego, np. informacje zamieszczone w internecie są często aktualniejsze niż książki. Nie mogą one również oddziaływać na zmysł słuchu, w przeciwieństwie do radia czy telewizji.
Warto jednocześnie pamiętać, że do niektórych źródeł można dotrzeć poprzez różne kanały komunikacyjne. Dotyczy to m. in. codziennej prasy, drukowanej i udostępnianej w sieci.
Niezależnie od różnych czynników wpływających na kształt przekazów, najważniejszym kryterium ich oceny jest zawsze ich wiarygodność.
Dla ucznia
Kiedy szukasz wiarygodnych informacji, często trafiasz na kilka materiałów na ten sam temat. Dobrze jest porównać ich treść i formę, aby wybrać najlepsze źródło. W tym celu zastanów się przede wszystkim, który przekaz:
jest najbardziej wiarygodny? (Czy np. napisał go znawca danej dziedziny albo świadek wydarzenia?)
dostarcza ci najwięcej potrzebnych wiadomości?
jest napisany najbardziej rzetelnie? (Czy np. autor zadbał o podanie linków do innych tekstów i czy mówi, skąd czerpał swoje wiadomości?)
powołuje się na sprawdzone źródła? (Czy autor np. postarał się, aby dotrzeć do najnowszych informacji i zastanowił się, czy każde źródło jest godne zaufania?)
jest najbardziej obiektywy, bezstronny?
Pomyśl również, jaki cel miał autor każdego z przekazów. Czy zależało mu przede wszystkim na:
Uczestnicy i uczestniczki na zajęciach dowiedzą się, że informacje z różnych źródeł warto ze sobą porównywać, oraz zastosują porównywanie w praktyce.
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
Wiedzą, że można znaleźć informację na dany temat w różnych miejscach.
Wiedzą, że nie każdy tekst jest obiektywny.
Potrafią porównać informacje zdobyte w różnych źródłach.
Przebieg zajęć
1.
Zapytaj uczestniczki i uczestników, co wiedzą o wodzie mineralnej: czy wody w butelkach czymś się od siebie różnią, czy czystsza jest woda z butelki czy z kranu itp. Poproś, żeby przeczytali zdania napisane kolorowymi flamastrami na kartkach i rozwieszone w różnych miejscach sali, a potem stanęli przy tym zdaniu, z którym się zgadzają. Powiedz, że naukowcy nie są zgodni, jaka woda jest najzdrowsza i którą powinno się pić.
Zdania: Woda butelkowana nie różni się od tej z kranu (czerwony). Woda butelkowana jest czysta i zdrowa (zielony). Woda z kranu jest czysta i zdrowa (niebieski). Woda w butelkach to niepotrzebne wydawanie pieniędzy (żółty). Dzieci powinny pić tylko sprawdzoną wodę z butelek (fioletowy).
2.
Podziel uczestników i uczestniczki na grupy po 3–4 osoby. Rozdaj każdej z grup fragment artykułu, tekstu ze strony internetowej lub notatki prasowej z materiału pomocniczego „Woda” (ODT, DOC). Zadbaj o to, żeby wszystkie fragmenty były rozdane (jeśli jest mniej grup, rozdaj po 2–3 informacje). Poproś o uważne przeczytanie fragmentów.
3.
Rozdaj kartki z napisanymi na kolorowo zdaniami z ćwiczenia 1. Poproś, aby uczestnicy w swoich tekstach zaznaczyli kredkami lub flamastrami na kolorowo fragmenty, które odpowiadają zdaniom wypisanym na kartce.
4.
Na arkuszu podsumowującym (materiał pomocniczy „Arkusz podsumowujący” (ODT, DOCX)) poproś przedstawicieli kolejnych grup o zaznaczenie kolorowymi flamastrami, jakie kolory pojawiły się w czytanej przez nich informacji. Z kolorowej szachownicy wynika, że żadna z informacji nie ma wszystkich kolorów. Wyjaśnij, że w zależności od tego, kto tworzy tekst i w jakim celu, może przedstawiać fakty w różnym świetle lub też czasem pomijać istotne treści (np. w tekście reklamowym nie znajdzie się informacja, że nadmierna ilość wody może być szkodliwa dla organizmu).
5.
Podsumowanie. Powiedz uczestnikom, że informacje pochodzą z różnych źródeł. Dlatego trzeba sprawdzać ich wiarygodność. Z samego faktu, że większość ludzi kupuje wodę, nie wynika, że jest ona zdrowsza, ale też woda z kranu może być z wielu powodów w każdym kranie inna. Na koniec zapytaj, czy po tej lekcji ktoś zmienił swoje przekonania na temat wody i co go przekonało?
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć ich uczestnicy i uczestniczki:
wiedzą, że informacje zdobyte w różnych źródłach warto porównywać?
potrafią porównać informacje z różnych źródeł?
Opcje dodatkowe
Uczestnicy samodzielnie wyszukują w Internecie informacje na zadany temat. Poproś, żeby postarali się znaleźć teksty pokazujące problem z różnych stron. Następnie przeanalizujcie, z jakich źródeł skorzystali i czy znalezione informacje można określić jako wiarygodne.
