Scenariusze zajęć, ćwiczenia, materiały

45m
Nie wymaga dostępu do Internetu
Bez Internetu

Ta lekcja jest częścią tematu Prawo na poziomie szkoła ponadgimnazjalna.

Lekcja: Prawa wyłączne

wróć do spisu treści

Wiedza w pigułce ?

Prawa wyłączne to ogólna nazwa różnych typów monopolu uprawniającego do produkowania, dystrybucji bądź korzystania z określonych produktów, nazw lub pomysłów.

Najważniejsze typy praw wyłącznych to:

  • prawa autorskie
  • patenty
  • znaki towarowe

Prawa wyłączne wyznaczają zakres uprawnień i obowiązków producentów, twórców i wynalazców, ale także określają prawa użytkowników tych utworów i produktów.

Prawa wyłączne, jak każdy monopol, chronią interes określonej grupy osób bądź gałęzi przemysłu przed konkurencją. Bardzo często ochrona taka jest korzystna dla nas wszystkich. Często jednak prawa wyłączne, szczególnie patenty i prawa autorskie, służą firmom do ograniczania innym dostępu do rynku lub zakazu produkcji określonych towarów. Ogranicza to naszą swobodę wyboru najlepszego i najtańszego produktu, ogranicza konkurencję i wpływa na wzrost cen.

Prawa wyłączne regulowane są dwoma aktami prawnymi: Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawą Prawo własności przemysłowej. Ich zakres, czas trwania, sposób działania i wpływ na nasze życie jest bardzo zróżnicowany, dlatego bardzo trudno jest mówić ogólnie o prawach wyłącznych. Najlepiej jest osobno analizować prawa autorskie, znaki towarowe i patenty.

Patenty i znaki towarowe — w przeciwieństwie do praw autorskich — nie obowiązują automatycznie. Żeby uzyskać patent lub ochronę znaku towarowego, trzeba zgłosić taką potrzebę do Urzędu Patentowego.

W Urzędzie Patentowym można zarejestrować znak towarowy i patent.

Znak towarowy to niepowtarzalny element (np. nazwa, logo, symbol, melodia) jednoznacznie identyfikujący produkt. Oznacza się go symbolami ® (zarejestrowany w urzędzie) lub ™ (niezarejestrowany, używany przez firmę). Ochronę znaków towarowych przyznaje się na lat 10, ale można ją bez ograniczeń przedłużać. Znak towarowy to jedno z podstawowych narzędzi promocji.

Patent jest prawem wyłącznym udzielanym na wynalazki. Patent przyznaje się na okres maksymalnie 20 lat bez możliwości przedłużenia. Pozwala na korzystanie z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy, decydowanie o jego stosowaniu i produkcji. Nie wszystkie wynalazki mogą być objęte patentem — muszą one być faktycznie zupełnie nowe i innowacyjne, co sprawdzają urzędnicy przy rejestracji.

wróć do spisu treści

Pomysł na lekcję ?

Obecnie prawem autorskim jest objęty każdy przejaw twórczej aktywności. Ma to określone konsekwencje dla korzystania z twórczości. Jak wyglądałby świat, w którym prawo autorskie nie obejmowałoby automatycznie dzieł?

Cele operacyjne

Uczestnicy i uczestniczki:

  • wiedzą, że każdy jest twórcą;
  • rozumieją, że monopol autorski jest ograniczony prawami użytkowników;
  • potrafią odróżnić znak towarowy od patentu;
  • rozumieją konsekwencje systemu, który chroni większą część działalności ludzi.

Przebieg zajęć

1.

Zapytaj grupę, jakich znają twórców. Pojawiające się odpowiedzi zapisuj na tablicy. Zapytaj, czy oni sami stworzyli coś w ostatnim tygodniu. Czy też są twórcami? Dopisuj imiona uczestników i uczestniczek na tablicy. Możesz poprosić ich o podchodzenie i wpisywanie swoich imion.

2.

Podziel uczestników i uczestniczki na dwie grupy. Jedną grupę poproś o wypisanie, jak wygląda świat, w którym chroni się wszystko automatycznie, czyli prawem autorskim objęta jest większość aktywności ludzi. Jedna cecha na jednej karteczce. Drugą grupę poproś o wypisanie, jak wygląda świat, w którym konieczne jest zgłaszanie rzeczy, które mają być objęte prawem autorskim, utwory nie są objęte ochroną automatycznie. Jedna rzecz na jednej karteczce. Pytania pomocnicze, które możesz zadać obu grupom:

  • Co można, a czego nie można robić?
  • Jak wpływa to na wymianę informacji i pomysłów między ludźmi?
  • Jaki może mieć związek z kreatywnością?

Poproś grupy o odczytywanie karteczek i umieszczanie ich w widocznym dla wszystkich miejscu, np. na podłodze albo na tablicy, tak żeby karteczki poszczególnych grup były po różnych stronach. Poproś uczestników i uczestniczkki o przyjrzenie się wszystkim karteczkom i dopisanie nowych, jeśli mają pomysły. Spróbujcie wspólnie podsumować stworzony przez grupy obraz sytuacji.

3.

Poproś uczestników i uczestniczki, żeby dobrali się w pary. Rozdaj im wydrukowane karty pracy „Znaki towarowe i patenty” (ODT, DOC). Poproś, żeby zaznaczyli, co na liście jest znakiem towarowym, a co patentem. Kiedy skończą, podziel tablicę na dwie części. Poproś, żeby podchodzili po kolei i wpisywali jedną rzecz na tablicy. Wyjaśnij wątpliwości. Na tej podstawie poproś uczestników i uczestniczki, żeby w dwójkach stworzyli definicje patentu i znaku towarowego. Poproś o odczytanie wybranych definicji. Wyjaśnij wątpliwości i doprecyzuj znaczenia. Skorzystaj z pomocy dla osoby prowadzącej „Znaki towarowe i patenty” (ODT, DOC)

Ewaluacja

Czy po przeprowadzeniu zajęć uczestnicy i uczestniczki:

  • wiedzą, że każdy jest twórcą?
  • rozumieją, że monopol prawnoautorski jest ograniczony prawami użytkowników?
  • potrafią odróżnić znak towarowy od patentu?

Opcje dodatkowe

Ćwiczenie 2 możesz rozszerzyć o refleksję na temat prawa autorskiego. Poproś uczestników i uczestniczki o ustosunkowanie się do stwierdzenia „Prawem autorskim powinna być objęta całość twórczości ludzi”. Wskaż 4 kąty w sali, które odpowiadają opiniom: bardzo zgadzam się, trochę zgadzam się, trochę nie zgadzam się, bardzo nie zgadzam się. Poproś uczestników i uczestniczki, żeby stanęli w odpowiednich miejscach, w zależności od tego, jaki mają stosunek do powyższego stwierdzenia. Poproś, żeby w grupach wypisali swoje argumenty. Poproś grupy o prezentację.

wróć do spisu treści

Materiały ?

Karta pracy „Znaki towarowe i patenty” (ODT, DOC)

Pomoc dla osoby prowadzacej „Znaki towarowe i patenty ” (ODT, DOC)

wróć do spisu treści

Zadania sprawdzające ?

Zadanie 1

1. Przyporządkuj poniższe rzeczy do kategorii:

Przeciągnij odpowiedzi i upuść w wybranym polu.
  • patenty
  • znaki towarowe
  • bez kategorii

rzeczy:

  • funkcja powiększania dokumentów poprzez stuknięcie w ekran dotykowy (ang. tap to enlarge)
  • mysz komputerowa w kształcie kota
  • nazwisko Niemen
  • logo Społem
  • koło
  • baza przepisów kulinarnych, sortująca czynności potrzebne do wykonania kilku dań na raz
  • godło Związku Radzieckiego
  • kształt butelki Coca-Coli
  • maszyna do recyklingu telefonów komórkowych
  • wyrażenie „Jaka to melodia”
  • ryk lwa w reklamie wytwórni filmowej
  • flaga Polski
  • łyżka do spaghetti ze specjalnymi nacięciami

wróć do spisu treści

Słowniczek ?

rozpowszechniać
czynić coś ogólnie znanym. Decyzja o pierwszym rozpowszechnieniu utworu jest jednym z osobistych praw autora. Rozpowszechnienie utworu może polegać na udostępnieniu uwtoru w internecie, przekazaniu rękopisu wydawnictwu lub wykonaniu utworu.
znak towarowy
oznaczenie graficzne, w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy, które pozwala na odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.
patent
prawo wyłączne udzielane przez Urząd Patentowy na wynalazek, który jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania.
majątkowe prawa autorskie
prawo twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Jest to prawo zbywalne, co oznacza, że twórca może przenieść je na inne osoby lub udzielić zezwolenia na korzystanie z utworu (za wynagrodzeniem lub bez). Trwanie majątkowych praw autorskich jest ograniczone w czasie (70 lat po śmierci autora).
osobiste prawa autorskie
prawa niezbywalne chroniące więź twórcy z utworem. Jest to prawo do m.in. oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, decydowania o tym w jaki sposób jest po raz pierwszy rozpowszechniony, wykorzystywany i jakie zmiany mogą zostać wprowadzone w jego formie lub treści. Osobiste prawa autorskie trwają wiecznie i nie można ich przekazać na rzecz innych osób.

Zobacz cały słowniczek.

wróć do spisu treści

Czytelnia ?

wróć na górę