Zapytaj grupę, jakich znają twórców. Pojawiające się odpowiedzi zapisuj na tablicy. Zapytaj, czy oni sami stworzyli coś w ostatnim tygodniu. Czy też są twórcami? Dopisuj imiona uczestników i uczestniczek na tablicy. Możesz poprosić ich o podchodzenie i wpisywanie swoich imion.
45m
Bez Internetu
Ta lekcja jest częścią tematu Prawo na poziomie szkoła ponadgimnazjalna.
Lekcja: Prawa wyłączne
wróć do spisu treściWiedza w pigułce ?
Prawa wyłączne to ogólna nazwa różnych typów monopolu uprawniającego do produkowania, dystrybucji bądź korzystania z określonych produktów, nazw lub pomysłów.
Najważniejsze typy praw wyłącznych to:
- prawa autorskie
- patenty
- znaki towarowe
Prawa wyłączne wyznaczają zakres uprawnień i obowiązków producentów, twórców i wynalazców, ale także określają prawa użytkowników tych utworów i produktów.
Prawa wyłączne, jak każdy monopol, chronią interes określonej grupy osób bądź gałęzi przemysłu przed konkurencją. Bardzo często ochrona taka jest korzystna dla nas wszystkich. Często jednak prawa wyłączne, szczególnie patenty i prawa autorskie, służą firmom do ograniczania innym dostępu do rynku lub zakazu produkcji określonych towarów. Ogranicza to naszą swobodę wyboru najlepszego i najtańszego produktu, ogranicza konkurencję i wpływa na wzrost cen.
Prawa wyłączne regulowane są dwoma aktami prawnymi: Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawą Prawo własności przemysłowej. Ich zakres, czas trwania, sposób działania i wpływ na nasze życie jest bardzo zróżnicowany, dlatego bardzo trudno jest mówić ogólnie o prawach wyłącznych. Najlepiej jest osobno analizować prawa autorskie, znaki towarowe i patenty.
Patenty i znaki towarowe — w przeciwieństwie do praw autorskich — nie obowiązują automatycznie. Żeby uzyskać patent lub ochronę znaku towarowego, trzeba zgłosić taką potrzebę do Urzędu Patentowego.
W Urzędzie Patentowym można zarejestrować znak towarowy i patent.
Znak towarowy to niepowtarzalny element (np. nazwa, logo, symbol, melodia) jednoznacznie identyfikujący produkt. Oznacza się go symbolami ® (zarejestrowany w urzędzie) lub ™ (niezarejestrowany, używany przez firmę). Ochronę znaków towarowych przyznaje się na lat 10, ale można ją bez ograniczeń przedłużać. Znak towarowy to jedno z podstawowych narzędzi promocji.
Patent jest prawem wyłącznym udzielanym na wynalazki. Patent przyznaje się na okres maksymalnie 20 lat bez możliwości przedłużenia. Pozwala na korzystanie z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy, decydowanie o jego stosowaniu i produkcji. Nie wszystkie wynalazki mogą być objęte patentem — muszą one być faktycznie zupełnie nowe i innowacyjne, co sprawdzają urzędnicy przy rejestracji.
wróć do spisu treściPomysł na lekcję ?
Obecnie prawem autorskim jest objęty każdy przejaw twórczej aktywności. Ma to określone konsekwencje dla korzystania z twórczości. Jak wyglądałby świat, w którym prawo autorskie nie obejmowałoby automatycznie dzieł?
Cele operacyjne
Uczestnicy i uczestniczki:
- wiedzą, że każdy jest twórcą;
- rozumieją, że monopol autorski jest ograniczony prawami użytkowników;
- potrafią odróżnić znak towarowy od patentu;
- rozumieją konsekwencje systemu, który chroni większą część działalności ludzi.
Przebieg zajęć
1.
2.
Podziel uczestników i uczestniczki na dwie grupy. Jedną grupę poproś o wypisanie, jak wygląda świat, w którym chroni się wszystko automatycznie, czyli prawem autorskim objęta jest większość aktywności ludzi. Jedna cecha na jednej karteczce. Drugą grupę poproś o wypisanie, jak wygląda świat, w którym konieczne jest zgłaszanie rzeczy, które mają być objęte prawem autorskim, utwory nie są objęte ochroną automatycznie. Jedna rzecz na jednej karteczce. Pytania pomocnicze, które możesz zadać obu grupom:
- Co można, a czego nie można robić?
- Jak wpływa to na wymianę informacji i pomysłów między ludźmi?
- Jaki może mieć związek z kreatywnością?
Poproś grupy o odczytywanie karteczek i umieszczanie ich w widocznym dla wszystkich miejscu, np. na podłodze albo na tablicy, tak żeby karteczki poszczególnych grup były po różnych stronach. Poproś uczestników i uczestniczkki o przyjrzenie się wszystkim karteczkom i dopisanie nowych, jeśli mają pomysły. Spróbujcie wspólnie podsumować stworzony przez grupy obraz sytuacji.
3.
Poproś uczestników i uczestniczki, żeby dobrali się w pary. Rozdaj im wydrukowane karty pracy „Znaki towarowe i patenty” (ODT, DOC). Poproś, żeby zaznaczyli, co na liście jest znakiem towarowym, a co patentem. Kiedy skończą, podziel tablicę na dwie części. Poproś, żeby podchodzili po kolei i wpisywali jedną rzecz na tablicy. Wyjaśnij wątpliwości. Na tej podstawie poproś uczestników i uczestniczki, żeby w dwójkach stworzyli definicje patentu i znaku towarowego. Poproś o odczytanie wybranych definicji. Wyjaśnij wątpliwości i doprecyzuj znaczenia. Skorzystaj z pomocy dla osoby prowadzącej „Znaki towarowe i patenty” (ODT, DOC)
Ewaluacja
Czy po przeprowadzeniu zajęć uczestnicy i uczestniczki:
- wiedzą, że każdy jest twórcą?
- rozumieją, że monopol prawnoautorski jest ograniczony prawami użytkowników?
- potrafią odróżnić znak towarowy od patentu?
Opcje dodatkowe
Ćwiczenie 2 możesz rozszerzyć o refleksję na temat prawa autorskiego. Poproś uczestników i uczestniczki o ustosunkowanie się do stwierdzenia „Prawem autorskim powinna być objęta całość twórczości ludzi”. Wskaż 4 kąty w sali, które odpowiadają opiniom: bardzo zgadzam się, trochę zgadzam się, trochę nie zgadzam się, bardzo nie zgadzam się. Poproś uczestników i uczestniczki, żeby stanęli w odpowiednich miejscach, w zależności od tego, jaki mają stosunek do powyższego stwierdzenia. Poproś, żeby w grupach wypisali swoje argumenty. Poproś grupy o prezentację.
wróć do spisu treściMateriały ?
Karta pracy „Znaki towarowe i patenty” (ODT, DOC)
Pomoc dla osoby prowadzacej „Znaki towarowe i patenty ” (ODT, DOC)
wróć do spisu treściZadania sprawdzające ?
Słowniczek ?
- rozpowszechniać
- czynić coś ogólnie znanym. Decyzja o pierwszym rozpowszechnieniu utworu jest jednym z osobistych praw autora. Rozpowszechnienie utworu może polegać na udostępnieniu uwtoru w internecie, przekazaniu rękopisu wydawnictwu lub wykonaniu utworu.
- znak towarowy
- oznaczenie graficzne, w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy, które pozwala na odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.
- patent
- prawo wyłączne udzielane przez Urząd Patentowy na wynalazek, który jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania.
- majątkowe prawa autorskie
- prawo twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Jest to prawo zbywalne, co oznacza, że twórca może przenieść je na inne osoby lub udzielić zezwolenia na korzystanie z utworu (za wynagrodzeniem lub bez). Trwanie majątkowych praw autorskich jest ograniczone w czasie (70 lat po śmierci autora).
- osobiste prawa autorskie
- prawa niezbywalne chroniące więź twórcy z utworem. Jest to prawo do m.in. oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, decydowania o tym w jaki sposób jest po raz pierwszy rozpowszechniony, wykorzystywany i jakie zmiany mogą zostać wprowadzone w jego formie lub treści. Osobiste prawa autorskie trwają wiecznie i nie można ich przekazać na rzecz innych osób.
Czytelnia ?
- Lipszyc Jarosław, Dobro, zło, prawo autorskie [online], [dostęp: 30.12.2012], Dostępny w Internecie: http://jaroslawlipszyc.salon24.pl/11684,dobro-zlo-prawo-autorskie
- Sikora Kamila, Google Glass opatentowane przez Apple? Wojny patentowe hamują rozwój technologii i monopolizują rynek, [online], [dostęp: 14.02.2013], Dostępny w Internecie: http://natemat.pl/22025,google-glass-opatentowane-przez-apple-wojny-patentowe-hamuja-rozwoj-technologii-i-monopolizuja-rynek
- http://www.gnu.org/philosophy/right-to-read.pl.html
- Lessig Lawrence, Wolna kultura [online], Dostępny w Internecie: http://www.futrega.org/wk/
- Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej http://www.uprp.pl/strona-glowna/Menu01,9,0,index,pl/
- Kowalik Filip, Wojny patentowe, [online], [dostęp: 19.02.2013], http://m.onet.pl/biznes/prasa,lf89l.