Scenariusze zajęć, ćwiczenia, materiały

45m
Nie wymaga dostępu do Internetu
Bez Internetu
Fundacja Panoptykon

Ta lekcja jest częścią tematu Bezpieczeństwo na poziomie szkoła ponadgimnazjalna.

Lekcja: Jak jesteśmy profilowani w sieci?

wróć do spisu treści

Wiedza w pigułce ?

Korzystasz z różnych usług internetowych. Większość z nich wydaje się darmowa. Jednak to, że nie musisz wydawać pieniędzy, nie oznacza, iż nie ponosisz żadnych kosztów. Za wszystko płacisz swoimi danymi. Twoja aktywność w sieci jest zapamiętywana i analizowana. Strony, z których korzystasz, używają ciasteczek (ang. cookies), czyli specjalnych plików zapisywanych na Twoim komputerze. Część z nich jest niezbędna do tego, by prawidłowo wyświetlać stronę bądź umożliwić Ci logowanie; wiele służy jednak do obserwowania tego, co robisz w Internecie. Do śledzenia Twojej aktywności w sieci są wykorzystywane nie tylko ciasteczka.

Wiedza na temat Twoich działań w sieci służy różnym podmiotom do różnych celów. E-marketerzy interesują się tym, z jakich korzystasz usług i produktów, by dopasowywać określone reklamy. Pracownicy banku, ubezpieczyciele czy potencjalny pracodawca przeglądają zawartość Twojego konta w profilu społecznościowym, by sprawdzić Twoją wiarygodność. Państwo interesuje się tym, czy możesz stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego.

Tak jak inne osoby korzystające z Internetu podlegasz profilowaniu. To mechanizm, który polega na kategoryzowaniu ludzi według cech i zachowań. Z profilowaniem spotkasz się np. na Facebooku, który zapamiętuje historię Twoich „lajków”, by zaprezentować reklamę targetowaną, oraz w rozmaitych serwisach książkowych, filmowych czy muzycznych. Ich działanie opiera się na analizie decyzji użytkowniczek i użytkowników: zostaną Ci zaproponowane te tytuły, które wcześniej wybrały osoby sprofilowane jako podobne do Ciebie. Owszem, to bywa przydatne, ale zawsze ogranicza. Jeżeli na przykład korzystasz z serwisu randkowego i zbytnio zaufasz systemowi, zapewne stracisz szansę na poznanie kogoś interesującego, ale całkowicie różniącego się od Ciebie.

W zależności od tego, czy szukasz czegoś za pomocą szkolnego komputera, czy też swojego laptopa, otrzymujesz inne rezultaty. Znajdujesz się w tzw. bańce filtrującej (ang. filter bubble) — większość wyszukiwarek (np. Google, Bing) dopasowuje określone wyniki, bazując na historii zapytań. Ma to służyć to Twojej wygodzie — i sprawdza się dobrze, gdy musisz zlokalizować pobliską pizzerię, ale w wielu sytuacjach może zawęzić zestaw odpowiedzi. Jeśli często szukasz w sieci informacji o wycieczkach zagranicznych, to po wpisaniu w wyszukiwarkę hasła „Turcja” możesz nie otrzymać ważnych informacji o odbywających się tam protestach. Będzie Ci również trudniej znaleźć opinie na dany temat, które — według systemów profilujących — różnią się od Twoich. To może zawęzić Twoje horyzonty.

Można niwelować negatywne skutki profilowania w sieci. Warto na przykład używać wyszukiwarek niewykorzystujących mechanizmu profilowania, a z Internetu korzystać po wylogowaniu z konta Google czy portali społecznościowych (więcej informacji w materiale pomocniczym „Jak się wydostać z bańki filtrującej” (ODT, DOC)).

Z profilowaniem spotkasz się nie tylko w sieci. Ludzie mogą być profilowani także przez państwo — i choć ma to miejsce w imię zwiększenia bezpieczeństwa, paradoksalnie bywa bardzo niebezpieczne. W USA na czarną listę pasażerów trafiają małe dzieci, które nazywają się tak samo lub podobnie jak osoby podejrzane o popełnienie przestępstwa. Nie mamy żadnego wpływu na interpretację informacji na nasz temat — w Wielkiej Brytanii organy ścigania oznaczały pasażerów linii lotniczych zamawiających wegetariański posiłek (!) jako osoby, które w przyszłości mogą zagrozić bezpieczeństwu państwa. Zastanów się: skoro przy profilowaniu pomylić się może policja bądź inne służby — to tym bardziej wyszukiwarka internetowa.

wróć do spisu treści

Pomysł na lekcję ?

Zajęcia przybliżają temat profilowania w sieci. Przedstawione zostanie pojęcie bańki filtrującej. Uczestnicy i uczestniczki zastanowią się nad konsekwencjami profilowania w sieci oraz nad tym, jakie działania ograniczające profilowanie są w stanie podjąć.

Cele operacyjne

Uczestnicy i uczestniczki:

  • znają pojęcie bańki filtrującej;
  • wiedzą, kto i jakimi informacjami o nich może być zainteresowany;
  • potrafią podać przykładowe konsekwencje profilowania użytkowników w sieci;
  • znają sposoby, dzięki którym mogą ograniczać efekty profilowania.

Przebieg zajęć

1.

Na podstawie Wiedzy w pigułce i Słowniczka opowiedz o bańce filtrującej. Zwróć uwagę przede wszystkim na:

  • wyjaśnienie, czym jest bańka filtrująca;
  • poinformowanie, kto czerpie korzyści z profilowania użytkowników w sieci;
  • zaznaczenie, że użytkownicy są profilowani na podstawie ich aktywności w sieci.

Następnie zapytaj uczestników i uczestniczki, na podstawie jakiej aktywności w sieci następuje profilowanie. Pojawiające się odpowiedzi zapisuj na tablicy w formie mapy myśli. Jeśli się nie pojawią, zwróć uwagę na:

  • słowa wpisywane w wyszukiwarkę,
  • informacje ujawniane w sieci (płeć, wiek),
  • „polubione” strony w serwisach społecznościowym,
  • treść e-maili,
  • odwiedzane strony internetowe,
  • oglądane i kupowane przedmioty w sklepach internetowych,
  • zainstalowaną przeglądarkę internetową,
  • geolokalizację,
  • ustawienia językowe.
2.

Podziel uczestników i uczestniczki na grupy 4-osobowe. Rozdaj każdej grupie kartę pracy dla grup „Konsekwencje profilowania” (ODT, DOC). Poproś grupy o zapoznanie się z instrukcją i rozwiązanie zadania. Następnie poproś grupy o prezentację rozwiązania jednej historii.

Odpowiedzi, które mogą się pojawić, to:

  • wyższa cena usługi;
  • zawężone wyniki wyszukiwania dostosowane do zainteresowań;
  • ujawnienie informacji, które chcemy zachować dla siebie;
  • utrata kontroli nad informacjami.
3.

Poproś uczestników i uczestniczki, żeby dobrali się w pary. Rozdaj każdej parze materiał pomocniczy dla grup „Jak wydostać się z bańki filtrującej?” (ODT, DOC). Poproś pary, żeby zapoznały się z działaniami i zastanowiły się, które są dla nich łatwe, a które trudne do realizacji i z jakiego powodu (w razie potrzeby wyjaśnij, że Chromium jest otwartym projektem przeglądarki internetowej, różnym od Google Chrome).

Na koniec zapytaj uczestników i uczestniczki, co było dla nich nowe i ciekawe, czego się dowiedzieli. Możesz również zapytać, które rozwiązania będą stosować, a które nie i z jakiego powodu. Zapytaj, kogo mogą poprosić o pomoc, jeśli będą mieli trudność z wdrożeniem któregoś z pomysłów. Zachęć ich do wzajemnego dzielenia się wiedzą.

Ewaluacja

Czy uczestnicy i uczestniczki po przeprowadzonych zajęciach:

  • znają pojęcie bańki filtrującej?
  • wiedzą, kto i jakimi informacjami na ich temat może być zainteresowany?
  • potrafią podać przykładowe konsekwencje profilowania użytkowników w sieci?
  • znają sposoby, dzięki którym mogą ograniczać efekty profilowania?

Opcje dodatkowe

Ćwiczenie 2 możesz rozwinąć. Po omówieniu odpowiedzi poproś grupy o wymyślenie takich wersji historii, w których użytkownicy i użytkowniczki nie są profilowani. Poproś grupy o wypisanie w punktach, co będzie odróżniać te 2 sytuacje.

wróć do spisu treści

Materiały ?

Karta pracy dla grup „Konsekwencje profilowania” (ODT, DOC)

Materiał pomocniczy dla grup „Jak wydostać się z bańki filtrującej?” (ODT, DOC)

wróć do spisu treści

Zadania sprawdzające ?

Zadanie 1

Z poniższej listy wybierz czynności i rzeczy, na podstawie których możliwe jest profilowanie w sieci.

wróć do spisu treści

Słowniczek ?

bańka filtrująca
(ang. filter bubble), sytuacja, w której na skutek działania określonego algorytmu osoba korzystająca z sieci otrzymuje wyselekcjonowane informacje, dobrane na podstawie informacji dostępnych na jej temat, takich jak lokalizacja czy historia wyszukiwania.
profilowanie
oparty na określonych algorytmach mechanizm, który służy kategoryzowaniu ludzi według ich cech, zachowań, preferencji. Jest stosowany m.in. w marketingu internetowym w celu prezentowania reklam dopasowanych jak najściślej do potrzeb określonych użytkowniczek i użytkowników sieci, w branży bankowej i ubezpieczeniowej w celu oceny klienta, a także przez państwo w celu zwiększenia bezpieczeństwa (np. No Fly List w USA).
ciasteczka
(ang. cookie), małe pliki tekstowe zapisywane na dysku użytkownika podczas korzystania ze stron WWW, które zapamiętują określone informacje o ustawieniach przeglądarki (np. wybrany język strony WWW, dane logowania) lub przesyłają pewne informacje z powrotem na serwery danej strony (np. ustawienia zabezpieczeń lub produkty w koszyku w sklepie internetowym). Ciasteczka mogą narażać użytkownika na wiele zagrożeń, gdyż działają w sposób niewidoczny i mogą zapamiętywać wiele wrażliwych informacji. Nowelizacja prawa telekomunikacyjnego nałożyła na właścicieli stron WWW obowiązek zamieszczenia w widocznym miejscu informacji o tym, że witryna korzysta z ciasteczek, oraz wskazówek na temat tego, jak można wyłączyć ich obsługę.
geolokalizacja
określenie fizycznego położenia geograficznego osoby i urządzenia telekomunikacyjnego za pomocą systemu GPS lub adresu IP.

Zobacz cały słowniczek.

wróć do spisu treści

Czytelnia ?

wróć na górę